۲) کمپرسور
۳) آمالگاماتور
۴) کاویترون (دستگاه جرم گیری دندان)
۵) لایت کیور (نور سرد)
۶) اینسترومنت ها (شامل: توربین – ایرموتور – میکرو موتور – پوآر – آب و هوا – هندپیس – آنگل – ایر اسکلر)
۷) استریلیزاتور
۸) رادیولوژی (تک دندان)
۹) ساکشن ها
۱۰) موتور آویز
۱۱) تابوره
و …
یونیت
هر یونیت از چهار قسمت تشکیل شده است:
۱) صندلی
۲) جعبه باکس
۳) چراغ روشن
۴) کراشوار (لیوان پرکن- دستشویی و ساکشن)
صندلی: از نظر ساختار و فیزیک تولید صندلی ها در سه تایپ Z – X – U یا I تقسیم بندی می شوند.
بیشتر کارخانجات به دلیل آسان بودن تولید از روش اول استفاده می کنند. بعضی
از کارخانجات نیز به این دلیل که قدرت و استحکام صندلی در نوع دوم بیشتر
است از این فیزیک برای تولید استفاده می کنند.
هر صندلی دارای دو موتور می باشد. یک موتور برای قسمت نشیمن گاه و بالا و
پائین کردن و موتور دیگر جهت جابجایی پشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
برای راحتی کار دندانپزشک علاوه بر قابلیت انتخاب position های مختلف، دو
mode در صندلی ها به نام های Zero position و Over position پیش بینی می
شود.
Zero position حالتی است که صندلی به پائین ترین حالت خود رسیده و پشتی نیز
به حالت ۹۰ درجه برمی گردد و Over position نیز حالتی است که صندلی به
بالاترین ارتفاع و پشتی نیز به حالت خوابیده یا ۱۸۰ درجه نسبت به نشیمن گاه
می رسد.
کاویترون (دستگاه جرم گیری دندان)
از این دستگاه برای از بین بردن پلاک ها و
لکه های ناشی از فعالیت باکتری ها تشکیل شده بر روی دندان توسط اولتراسونیک
استفاده می شود.
خونریزی کمتر، قدرت تاثیر بالا، و تقریبا آسیب رسانی پائین به دندان را می
توان از فاکتورهای برتر استفاده از این دستگاه در مقایسه با دیگر روش های
جرمگیری نام برد. بنابراین Ultrasonic Scaler را می توان یکی از روش
های مفید در جهت پیشگیری و درمان بیماری های دندان دانست.
کلیه دستگاههای جرم گیری از قسمتهای زیر تشکیل شده :
۱- جعبه اصلی که داخل آن مدار الکترونیکی قرار دارد و در جلوی آن کلیدهای کنترل جریان آب و هوا و نیز خاموش و روشن قرار دارد.
۲- هندپیس که از طریق کابل به دستگاه اتصال دارد.
۳- پدال که دارای کابل بلندی است و انتهای آن با یک فیش و یا بطور مستقیم به دستگاه متصل می شود.
۴- سیم دوشاخه برای اتصال به برق ۲۲۰ ولت شهری
۵- شیلنگ آب که مستقیماً یا بوسیله فیش به دستگاه متصل می شود.
هندپیس از یک محفظه مناسب برای نصب قلم ساخته شده است و آب از طریق یک کابل
نازک به نوک قلم می رود و تمام محفظه هندپیس را پر می کند. باید توجه داشت
که به علت گرم شدن قلم، هیچ گاه بدون آب از دستگاه استفاده نمی شود.
لایت کیور:
برای استریل نمودن قلم هیچ گاه نباید نوک قلم را مستقیماً برابر حرارت خشک قرارداد. برای این کار باید از اتوکلاو یا مواد استریل کننده استفاده شود.
اجزاء داخلی دستگاه لایت کیور :
۱- برد الکترونیکی کنترل جریان نور
۲- ترانس تبدیل ولتاژ
۳- لامپ هالوژنیک
۴- کابل یا شیلنگ هدایت نور
۵- هندپیس
۶- رفکلتور
۷- کلیدهای خاموش و روشن دستگاه
۸- سوئیچ های سیگنال
کار این دستگاه برای پلیمریزاسیون است و این
امر به خاطر لامپ کوارتز ۷۵ وات پرقدرتی است که درون محفظه رفلکتور (منعکس
کننده نور) می باشد. کلیدها با دقت بالا، زمان انفجار یا تخلیه انرژی را
کنترل می کنند و رفلکتور دسته های انرژی را از مسیر هدایت نور عبور می دهد.
سیبک هایی وجود دارند که می توان با زمانهای ۲۰ تا ۴۰ ثانیه انفجار دائم
(تخلیه انرژی بصورت دائم) را انتخاب کرد. روی دسته سوئیچ هایی وجود دارد که
تنظیمات زمان انفجار را انجام می دهند و توسط این سوئیچ ها امکان توقف
پلیمریزاسیون در هر زمان ممکن می باشد.
هندپیس توسط یک لایه با قدرت حرارتی بالا محافظت می شود و در استفاده های
طولانی مدت، توسط یک فن پرقدرت بطور اتوماتیک خنک می شود. مسیر هدایت نور
تا ۳۶۰ درجه قابل تنظیم است و این عمل باعث می شود که بتوانیم استفاده دقیق
نور را عملی سازیم. کلیه مسیرهای نور را میتوان بوسیله اتوکلاو و یا
استریلیزاسیون خنک استریل کرد.
در هنگام کار با این وسیله عینک رنگی برای محافظت چشم در برابر پلیمریزاسیون کامپورزیت لازم است.
Colto Lux II دارای هندپیس ۲۲۰ گرمی می
باشد که حاوی مسیر هدایت نور شیشه ای استاندارد می باشد. این شیشه ها درون
محفظه با زاویه های ۴۵ درجه طوری تعبیه شده اند که نور را از لامپ گرفته و
بوسیله انعکاس آن را به سر محفظه هدایت می کنند. البته در این نوع خاص از
دستگاه لامپ هالوژن درون هد طوری جایگزین شده که نیازی به مسیر هدایت شیشه
ای نور ندارد و مسیر دوم، مسیر هدایت فلزی نور برای مصارف عمومی می باشد.
این سیستم های فلزی طوری قرار گرفته اند که می توان در موارد خاص نیز
استفاده کرد. بطور مثال برای پلیمریزاسیون قسمت های فاشیال، لینگوال،
پالاتال، اکلوزال یا پروگزیمال پرکردگی ها.
این دستگاه برای کارهای تخصصی مورد استفاده قرار می گیرد و مسیرهای هدایت نور ویژه بصورت اطلاعات دستوری زیر کاربرد دارد:
۱- شماره ۱۹۸۱ و ۱۹۸۰ با قطر ۸mm میلی متر نوع استاندارد
۲- شماره ۱۹۸۲ با قطر ۱۳mm میلی متر برای قسمت فاشیال
۳- شماره ۱۹۸۳ با قطر ۵mm میلی متر برای قسمت لینگوال با پالاتلل
۴- شماره ۱۹۸۴ با قطر ۸mm میلی متر برای قسمت اکلوزال
۵- شماره ۱۹۸۵ با قطر ۵mm میلی متر برای پروکزیمال
۶- شماره ۱۹۸۶ با قطر ۵mm میلی متر نوع
۷- شماره ۱۹۸۸ با قطر ۸mm میلی متر نوع یونیورسال
۸- شماره ۱۹۸۸ عینک حفاظت رنگی
كاربرد میكروپلیت ریدر
مــیــكـــروپــلــیـــت
ریــدر بــرای خــوانــدن نـتــایــج تستهای الایزا مورد استفاده قرار می
گیرد. این تـكـنـیــك كــاربــردی مـسـتـقـیــم در ایـمـنــولــوژی و
سـرولـوژی دارد. از مـیـان كـاربـردهـای دیگر این وسیله به تایید حضور آنتی
بادی ها یا آنتیژنهای یك عامل عفونی در یك ارگانیزم، آنتی بادی های یـك
واكـسـن یـا اتـوآنـتـی بـادی هـا بـرای مـثال در آرتریت روماتوئید می توان
اشاره كرد.
اصول كار
الایـزا ریـدر یـك
اسپكتـروفتـومتـر اختصـاصی است. بر خلاف اسپكتروفتومترهای معمولی كه قرائت
جذب نوری را در گستره وسیعی از طول موج ها تسهیل می كنند، الایزا ریدر
دارای فیلترها یا گریتینگ های انكساری بوده كه گستره طول موج ها را محدود
كرده و معمولا بین 400 تا 750 نانومتر عمل می كنند. برخی از الایزا ریدرها
در گستـره مـاوراء بنفـش عمـل كرده و قرائت را در مـحــدوده 340 تــا 700
نـانـومتـر انجـام مـی دهنـد. سـیـستم نوری موجود در این دستگاه ها توسط
تعدادی از كارخانه ها با استفاده از فیبرهای نوری به منظور تامین نور جهت
چاهك های حاوی نمونه در میكرو پلیت طراحی می شود. ابتدا یك شعاع نوری از
نمونه ای كه دارای قطری بین 1 تا 3 میلی متر است عبور كرده و سپس یك سیستم
آشكار كننده، نور عبوری از نمونه را آشكار و تقویت می كند. در مرحله بعد،
سیگنال مربوط به جذب نوری نمونهها ثبت شده و سیستم خوانشگر نیز آن را به
اطلاعاتی تبدیل می كند كه سبب تفسیر نتایج تست می شوند. برخی از الایزا
ریدرها با استفاده از سیستم های شعاعی نوری دوتایی كار می كنند.
نمونه
های مورد آزمایش در پلیت هایی كه به این منظور طراحی شده اند و دارای تعداد
خاصی چاهك هستند، قرار می گیرند. پلیت های 8 ستونی همراه با 12 ردیف كه در
مجموع 96 چاهك را تشكیل می دهند، رایج تر از بقیه هستند. برای كاربردهای
اختصاصی تر، تعداد چاهك ها افزایش می یابد كه در برخی موارد تا پلیت های
384 چاهكی را نیز شامل می شود. افزایش تعداد چاهك ها به منظور كاهش مقدار
مصرف معرف ها و نمونه ها است. موقعیت سنسور نوری الایزا ریدر بر اساس نوع
كارخانه سازنده متغییر است؛ به طوری كه در برخی موارد ممكن است در بالای
پلیت حاوی نمونه و گاهی نیز مستقیما در زیر پلیت قرار گیرد. امروزه میكرو
پلیت ریدرها دارای كنترل هایی هستند كه به وسیله میكروپروسسورها تنظیم شده
اند.
وسایل لازم جهت انجام تكنیك الایزا
جهت انجام آزمایش الایزا تجهیزات زیر مورد نیاز است:
1- الایزا ریدر
2- میكرو پلیت واشر (شستشو دهنده چاهك ها)
3- سیستم توزیع كننده مایع (كه در این مورد ممكن است از پیپت ها چند كاناله استفاده شود)
4- انكوباتور
تجهیزات مورد نیاز در انجام تست های الایزا
مراحل مكانیكی انجام تكنیك الایزا
یك تست الیزا به طور رایج شامل مراحل زیر است:
1- شستشوی اولیه پلیت كه ممكن است با استفاده از میكرو پلیت واشر انجام شود.
2- استفاده از یك توزیع كننده مایع (دیسپنسر) یا پی پت چند كاناله.
3- پلیت در انكوباتور قرار داده می شود كه دارای دمای كنترل شده بوده و واكنش ها در آن محل انجام می شوند.
بسته به نوع تست، مراحل 1، 2 و 3 ممكن است چـنـدین بار تكرار شوند، تا این كه معرفهای اضافه شده، واكنش ها را كامل كنند.
سـرانـجـام،
وقـتـی تـمـام مـراحـل انـكوباسیون كامل شد، پلیت به الایزا ریدر منتقل
شده و سپس بـا قـرائـت جـذب نـوری نمونه ها، نتیجه آن ها مشخص می شود.
یک باکتری در محیطکشت جامد یا مایع به دلایل مختلفی کشت میشود. در شکل سه نوع محیطکشت جامد را مشاهده میکنید.
کشت میتواند برای مشاهدهی تغییری باشد که کلنی روی محیطکشت افتراقی ایجاد میکند، یا برای گرفتن کلنی تک باشد، یا تنها برای ازدیاد باکتری، تجدید کشت و نگهداری آن باشد. مشاهدهی حرکت باکتری، رشد آنتاگونیسم دو یا چند باکتری در کنار هم، مشاهدهی هالهی عدم رشد اطراف مادهی خاص و بسیاری دلایل دیگر انجام شود. ما در این جا رایجترین و پرکاربردترین روشهای کشت را معرفی میکنیم.
کشتِ چهارمرحلهای روشی پرکاربرد میباشد که برای به دست آوردن تککلنی و مشاهدهی تغییرات ناشی از رشد باکتری در محیطکشت (مثل همولیز) روش مناسبی است.
در این روش مطابق شکل، از یک طرف پلیت شروع کرده و چند بار پلیت را به اندازهی 60 تا 90 درجه میچرخانیم. در این روش از سوآپ استفاده نمیشود، چون با جذب باکتری به درون پنبه، در مقدار باکتری منتقلشونده ایجاد خطا میکند.
کشت چمنی یک کشت یکنواخت در سطح پلیت به ما میدهد و بیشتر برای آنتیبیوگرام و سنجش هالهی عدم رشد اطراف مواد مهارکنندهی رشد استفاده میشود. در این روش بیشتر از سوآپ برای پخش یکنواخت باکتری استفاده میشود. استفاده از لوپ نیز در حالت ممکن است. اما یکنواختی کشتی که با سوآپ انجام میشود بیشتر و بهتر از زمانی است که باکتریها با لوپ پخش شدهاند. اگر کشت اولیهی باکتری به صورت مایع باشد، میتوان با سمپلر نمونهی مایع را روی محیطکشت جامد ریخت و بعد با یک پخشکننده (spreader) ی استریل، سوسپانسیون را در همهجای محیطکشت پخش کرد.
آنتیبیوگرام و هالهی عدم رشد اطراف دیسکهای آنتیبیوتیک روی کشت چمنی
پخشکردن باکتری روی محیطکشت جامد به کمک پخشکننده
کشت خطی به کمک لوپ حلقهای به صورت یک خط ممتد انجام میشود و در بسیاری موارد چند نوع باکتری را به صورت عمود بر هم کشت میدهند. این روش معمولاً برای مشاهدهی اثر آنتاگونیستی دو یا چند میکروب بر هم انجام میشود. برای مثال در شکل زیر خط وسط یک باکتری مشکوک به تولیدکنندهی آنتیبیوتیک است که مواد بیرون سلولی تولید میکند. در صورتی که آنتیبیوتیک جزو مواد بیرون سلولی این باکتری جداشده از محیط باشد، کشت خطی باکتریهای استافیلوکوکوس، اشریشیا کلی و میکروکوکوس اطراف آن، در نزدیکی این باکتری متوقف میشود.
کشت چندبخشی هم اغلب برای نگهداری سویههای میکروبی متعدد و صرفهجویی در مصرف محیطکشت به مدت کوتاه در یخچال انجام میگیرد.
در این روش پلیت از قسمت کف با مارکر به چند بخش تقسیم شده و سویههای متفاوت بین خطوط کشت داده میشود.
همچنین پلیتهایی وجود دارد که با دیوارههایی از خود پلیت به دو، سه، چهار یا بیشتر بخش تقسیم شده است و به صورت آماده در بازار موجود است.
کشت عمقی با استفاده از لوپ سوزنی برای مشاهدهی حرکت باکتری در محیطکشت نیمهجامد با درصد آگار کم درون لولهی آزمایش انجام میشود. در شکل زیر دو محیط کشت نوترینآگار درون لولهی آزمایش میبینید که باکتری در آنها به صورت عمقی کشت داده شده است. در لولهی سمت چپ باکتری تنها در مسیر کشت رشد کرده است، زیرا توانایی حرکت ندارد. اما در لولهی سمت راست همهی محیط کدر شده است. یعنی باکتری توانایی حرکت داشته و در کل محیط پخش شده است.
کشت شیبدار محیطکشت جامدی است که در لولهی آزمایش مطابق شکل برای ایجاد شرایط کمهوا در ته لولهی آزمایش و مشاهدهی کارکرد باکتری در شرایط کمهوا (میکروآئروفیل) انجام میشود. معمولاً محیطکشتهای جامد مورداستفاده در این حالت دارای معرفهای شیمیایی هستند که انجام تخمیر و تولید اسید توسط باکتریهایی که میتوانند شرایط کمهوا را تحمل کنند، نشان میدهد.
کشت بیهوازی برای باکتریهای بیهوازی انجام میشود. در این روش یک ظرف دربسته به نام جار به کار برده میشود
اولین بار Semmelweis ارزش شستن دستها با محلولهای گندزدا را در پیشگیری و كاهش دادن مرگهای ناشی از عفونتهای پس از زایمان نشـان داد، سپس لیستر (Lister) نیز موفق شد با به كارگیری اسید كربولیك شمار عفونت زخمها را كاسته و از آنها پیشگیری نماید.
وجود میکروب های بیماریزا در محیط زندگی ، قدرت و تکثیر و انتقال آنها از فرد بیمار به شخص سالم و توانایی آلوده نمودن غذا و سایر نیازمندی های روزمره آنان ، دانشمندان را بر آن داشته تا با این دشمنان نامریی انسان مقابله نمایند و درصدد کشف راههای مبارزه برآیند . اهمیت استفاده از مواد گندزدا حتی در عصر طلایی آنتی بیوتیكها نیز كاسته نشده و در حال حاضر استفاده از روشهای عفونت زدایی (گندزدایی وسترون سازی) از پایه های مهم برنامه های موفق كنترل عفونتهای بیمارستانی است. برای عفونت زدایی هوا، آب، محیط فیزیكی، وسایل و مواد و محیطهای بیولوژیك روشهای گوناگون فیزیكی و شیمیایی وجود دارد .
قبل از ورود به بحث عفونت زدایی فیزیكی و شیمیایی لازم است به ذكر برخی از اصطلاحات رایج در این زمینه بپردازیم تا ضمن درك مفاهیم و به كارگیری روشها از اصطلاحات، برداشتهای ناهمگون نداشته باشیم.
· پاك كردن (Cleaning) : یعنی زدودن "دبریها" یا مواد قابل رویت با آب. این عمل باعث حذف اجرام می شود تا باعث از بین رفتن اجرام .
· سترون سازی (Sterilization) : یعنی استفاده از روشهای فیزیكی یا شیمیایی به منظور از بین بــردن و تخریب كلیه اشكال ارگانیسمی از جمله اسپورها.
· گندزدایی (Disinfection) : یعنی استفاده از روشهای فیزیكی یا شیمیایی به منظور كم كردن بار میكروبی در محیط های بی جان ، مانند اماکن مسکونی ، البسه ، ظروف ، آب ؟، سبزی و غیره به عبارتی گندزدایی در مورد محیط زندگی بکار می رود .
· آلودگی زدایی (Disinfestation) : یعنی از بین بردن انگلهای خارجی كه ناقل بیماریند مثل گال و شپش
· Biodeterioration : یعنی تخریب فعالیتهای بیولوژیك .
· Decontamination : یعنی عفونت زدایی ابزار آلوده به طوری كه برای استفاده بی خطر و مناسب باشند
· Fumigation : یعنی استفاده از دودها و بخارات مواد عفونتزدا .
· Pasteurization : وقتی هدف ما از به کاربردن ماده ضد میکروبی نابودی عوامل بیماریزا باشد مثلاً استفاده از حرارت 60 درجه سانتی گراد تا نیم ساعت .
· كلریناسیون (Chlorination) و ازونیزاسیون (Ozonization) : یعنی استفاده از كلر یـا ازون برای سالم سازی آب .
· ماده گندزدا (Disinfectant) : ماده ای است كه برای كم كردن بار میكروبی از روی سطوح بیجان و اجسام بكار برده میشود.
· آنتی سپتیك یا ضدعفونی کننده ها (Antiseptic) : ماده ای است كه بازدارنده فعالیت و یا نابود کننده ارگانیسمها از روی بافتهای زنده است. مانند ضدعفونی پوست و یا زخم . غلظت ضدعفونی کننده ها بایستی کمتر از گندزداها باشد تا از آسیب به بافتها جلوگیری شود به همین دلیل ضدعفونی کننده ها نسبت به گندزداها سمیت کمتری دارند .
· آنتی بیوتیك (Antibiotic) : ماده آلی شیمیایی است كه توسط ارگانیسمها تولید میشود و باعث بازدارندگی یا كشتن ارگانیسمهای دیگر در انسان، حیوانات و گیاهان میشود.
· دترجنت (Detergent) : ماده ای است كه با کاهش كشش سطحی قابلیت نفوذ پذیری آب را افزایش می دهند تا مواد آلی راحتتر از سطوح پاک شوند . و همچنین آلودگی و ذرات و گرد و غبار و ... را از سطوح پاک می کند و اجازه می دهد تا ضدعفونی کننده ها به میکروارگانیسم ها که در زیر و یا بین آنها قرار دارد دسترسی پیدا کنند .
· سنیتایزر (Sanitizer) : ماده بهداشتی است كه با مواد ضدمیكروبی همراه است. این مواد تمام اجرام را از بین نبرده و فقط جمعیت میکروبی را در سطح اشیاء کاهش داده تا از نقطه نظر بهداشت عمومی بی خطر و ایمن باشند ( شوینده ها )
· مواد ژرمیسید (Germicide) ، بایوسید (Biocide) باكتریسید (Bactericide) ، ویریسید (Viricide) ، فونژیسید (Fungicide) ، اسپوریسید (Sporicide) و اویسید (Ovicide) : كشنده ارگانیسم، اعم از باكتریها، ویروسها، قارچها، اسپورها و تخم انگلیها هستند. این مواد روی پروتئین ها بویژه آنزیم های مهم اجرام عمل می کنند . مکانیسم عمل ممکن است اکسیداسیون ، هیدرولیز ، تغییر ماهیت و یا جایگزینی باشد .
· Biostatic / Germistatic : به موادی اطلاق می شود که صرفاً از رشد و تکثیر اجرام جلوگیری می کنند .
· دئودورانت (Deodorant) : نیز برای مواد خنثی كننده بوهای بد و Bleach برای مواد رنگ بر بكار برده میشوند.
· پالیدن : حذف میکروارگانیسم ها از مایعات را گویند که در صنعت و آزمایشگاه کاربرد دارد . صافی ها انواع مختلف دارند و اثر آن ها به اندازه منافذ ، جنس صافی و سایر فاکتور ها بستگی دارد .
روشهای عفونت زدایی و گندزدایی :
انواع روشهای جاری عفونت زدایی، اعم از روشهای سترون سازی یا گندزدایی عبارتند از:
1. فیزیکی
2. شیمیایی
گندزداهای فیزیکی:
1. حرارت
2. برودت
3. خشک کردن
4. نورخورشید
حرارت بر 2 نوع است :
حرارت مرطوب : تمامی میکروب ها در اثر حرارت مرطوب از بین می روند و سرعت مرگ آنها بستگی به درجه حرارت و زمان آن دارد ، به این صورت که هر چه حرارت بیشتر باشد زمان از بین رفتن عوامل بیماریزا کوتاهتر است . حرارت مرطوب شامل موارد زیر است :
1. استفاده از بخار آب (اتوکلاو )
2. جوشاندن
3. پاستوریزه کردن
حرارت خشک (فور): تاثیر حرارت مرطوب خیلی بیشتر از حرارت خشک است و در درجه حرارت های مشابه زمان استریل نمودن یا حرارت مرطوب از حرارت خشک کمتر است . ولی در مواردی که نمی توان از حرارت مرطوب استفاده کرد بایستی از حرارت خشک استفاده نمود . انواع حرارت خشک شامل :
1. حرارت خشک ( فور )
2. سوزاندن
3. شعله
مروری بر روشهای سترون سازی فیزیکی
حرارت مرطوب هنوز، موثرترین، متداول ترین، قابل اعتمادترین و كم هزینه ترین روش برای سترون سازی است. اتوكلاو دستگاهی است كه با استفاده از عوامل دما، بخار، فشار و زمان، عمل می کند . در این دستگاه، بایستی "هوا" با "بخار" جابجا شود. این جابجایی یا با نیروی ثقل (Gravity) صورت میگیرد و یا با مكش پمپ(Prevacuum) . اگر هوای داخل دستگاه كاملا تخلیه نشود، به علت اختلاف وزن مخصوص هوا و بخار، درجه حرارت به حد مطلوب نخواهد رسید. این دستگاه دارای یك مخزن فولادی ضدزنگ، ضداسید و باز و ضدمغناطیس، در فولادی با واشر نسوز، قفل ایمنی، شیرهای آب و بخار، صافیهای هوا و بخار، سوپاپ اطمینان، فشارسنج، حرارت سنج، زمان سنج و سیستم ارت میباشد و حجمش از 5 لیتر تا بیش از 1000 لیتر متفاوت است . در این دستگاه، دما 121 تا 134 درجه سانتیگراد است و زمان، بسته به نوع دستگاه 4 تا 30 دقیقه متفاوت و واحد سنجش فشار یكی از موارد زیر است:
یك اتمسفر = یك بار= 100 كیلوپاسكال = 5/14 پوند بر اینچ مربع = 750 میلیمتر جیوه
در پایان مرحله سترون سازی، بخار دستگاه تخلیه میشود تا فشار اتاقك به صفر برسد. این مرحله 15 تا 20 دقیقه طول میكشد. اتوكلاو برای سترون كردن لوازم جراحی فلزی، شیشه ها، مایعات و بعضی مواد پلاستیكی بكار میرود. نوعی سترون سازی سریع وجود دارد بنام Flash Sterilization كه در آن وسایل، در دمای 134 درجه سانتیگراد و فشار 60 پوند بر اینچ مربع، ظرف 3 دقیقه سترون میشوند.
در استفاده از اتوكلاو زمان كوتاه و نفوذ خوب است، و وسایل زیادی را میتوان با آن سترون كرد. ولی كند شدن وسایل برنده و باقی ماندن رطوبت در بسته ها در پایان كار از معایب این روش به حساب می آید .
عملكرد اتوكلاو را بایستی با بررسی حرارت سنج با ترمومتر شاهد، وزن كردن بسته ها قبل و بعد از فرایند (جهت بررسی باقی ماندن رطوبت در بسته ها)، استفاده از اندیكاتورهای شیمیایی و استفاده هفتگی از اندیكاتورهای بیولوژیك باسیلوس استئاروترموفیلوس (B. Stearothermophilus) ارزیابی نمود.
معمولا آب جوش نمیتواند اسپورها و بعضی ویروسها را از بین ببرد لذا سترون كننده نیست، ولی در مواقعی كه وسیله یا ماده سترون كننده در اختیار نیست و برای لباس و لوازمی که با خلط و مدفوع بیمار آلوده شده استفاده می کنند . میتوان وسایل را در 100 درجه سانتی گراد، برای مدت 15 دقیقه جوشاند.
استفاده از حرارت 60 درجه سانتیگراد برای مدت 5/0 ساعت و قرار دادن در محیط سرد را پاستوریزه كردن (پاستوریزاسیون) گویند كه در این فرایند عوامل عفونی بیماریزا از بین میروند. این روش برای از بین بردن عوامل بیماریزا در شیر و یا مواد غذایی بکار می رود .
حرارت خشك یا فور
دستگاه فور، دارای یك اجاق و یك اتاقك عایق كاری شده است كه با جریان برق گرم میشود. این دستگاه دارای بدنه فولادی، فن، زمان سنج، حرارت سنج، تنظیم كننده درجه حرارت، ترموستات و سیستم اِرت است. در این دستگاه در 160 درجه سانتی گراد در مدت 2 ساعت، در 171 درجه سانتیگراد در مدت 1 ساعت، در180 درجه سانتی گراد در مدت 5/0 ساعت و در 191 درجه سانتی گراد در مدت 6 تا 10 دقیقه وسایل استریل میشوند. به مورد اخیر Rapid Heat Transfer گویند.
با فور میتوانیم روغنها، گازهای آغشته به وازلین، پودرها، سوزنها، تیغ، قیچی، نوك الكتروكوتر، دریلها، فرزها، مته ها، لوله های شیشه ای و آیینه ها را سترون كنیم. فور وسیله ارزانی است و سبب خوردگی ، زنگ زدگی وكند شدن لبه های برنده وسایل فلزی نمیشود. نفوذ پذیری آن ضعیف است، نیاز به زمان طولانی دارد، موجب تغییر رنگ و سوختن كاغذ و پارچه او ابزار حساس به حرارت میشود. برای كنترل عملكرد فور، بایستی هر روز واشر نسوز آن را بازدید كنیم، با دماسنج شاهد، صحت عمل حرارت سنجش را كنترل نماییم. و هر هفته با استفاده از آزمونهای بیولوژیك (باسیلوس سوبتیلیس كه به حرارت خشك بسیار مقاوم است) عمل سترون سازیش را ارزیابی نماییم .
در پایان كار با فور، تا درجه حرارت به زیر 50 درجه سانتیگراد نرسیده نباید در دستگاه را باز كنیم، زیرا به علت اختلاف دما، آلودگی هوای بیرون به وسایل داخل دستگاه سرایت میكند.
روغن داغ ـ شعله مستقیم :
برای برخی وسایل، مثل بعضی وسایل دندان پزشكی میتوان از روغن داغ با حرارت بیش از 170 درجه سانتی گراد استفاده كرد. همچنین استفاده از شعله چراغ الكلی به منظور سترون سازی در آزمایشگاه ها رایج است.
سوزاندن:
سوزاندن بهترین وسیله سترون سازی است . این روش معمولاً برای از بین بردن اجسام آلوده از قبیل باند زخم ، پارچه های مصرف شده ، البسه بیماران مبتلا به بیماری های مسری و خطرناک ، لیوان کاغذی مسلولان ، زباله ، لاشه حیوانات آلوده و وسایل بی ارزش دیگر کاربرد دارد .
از موارد دیگر حرارت خشک می توان اطو را نام برد . اطو کردن لباسها سبب گندزدایی البسه و از بین رفتن بسیاری از میکروب ها می شود .
برودت :
اگر چه سرما خاصیت گندزدایی ندارد ولی مانع رشد میکروب ها گردیده و به عنوان ضد فساد عمل می نماید . سرما رشد میکروب ها و قارچ ها را که باعث فساد مواد غذایی می شوند ، متوقف می کند . مدت نگهداری مواد غذایی در درجات مختلف سرما متفاوت بوده و بستگی به تاثیر درجه سرما بر روی هر نوع غذا دارد .
خشک کردن :
باکتری های مختلف در برابر خشک کردن حساسیت متفاوت دارند . خشک کردن موادی که حاوی باکتری هستند ، اغلب منجر به مرگ آنها می شود . سطوح خشک و تمیز مقدار کمی باکتری در بر دارد . خشکی برای جلوگیری از تولید باکتری ها موثر است . خشک کردن یکی از راه های قدیمی برای نگهداری غذا است و از این طریق بیشتر برای میوه ، سبزی ، شیر ، ماهی و .... استفاده می شود .
نور آفتاب و اشعه :
نور خورشید ارزانترین و مناسب ترین گندزدا است . به طور کلی میکروب ها در مقابل هوا و آفتاب فوق العاده حساس هستند چرا که پرتوهای فرا بنفش خورشید برای باکتری ها و ویروس ها مرگبار هستند و هوا نیز به علت تبخیر رطوبت بر بسیاری از باکتری ها اثر کشنده دارد . لذا آفتاب دادن منازل و البسه و اثاثیه یکی از مهم ترین طرق گندزدایی و جلوگیری از امراض مختلف است .
از راه های دیگر گند زدایی فیزیکی به موارد زیر می توان اشاره نمود :
اكسید اتیلن گازی است بی رنگ، قابل اشتعال و محلول در آب كه وقتی با هوا مخلوط شود میتواند آتشزا باشد. اكسید اتیلن یا با غلظت 100% به كار برده میشود و یا با 12% CO2 ، دمای 60 درجه سانتی گراد و رطوبت 50% به كار برده میشود. تقریبا هر چرخه سترون سازی 285 دقیقه طول میكشد. تمام وسایلی كه با ETO سترون میشوند باید 8 تا 24 ساعت هوادهی شوند زیرا مواردی از سوختگی صورت در هنگام استفاده از ماسكهای بیهوشی، التهاب حنجره و نای در استفاده از لوله های تراشه، همولیز خون در دیالیز و استفاده از كاتترها در عمل جراحی قلب و آنژیوگرافی دیده شده است. از اتوكلاو اتیلن اكساید میتوان جهت سترون كردن وسایل پلاستیكی، لاستیكی، چرمی، پنبه ای و ابریشمی، ابزار آندوسكوپی، كاتترها و لوله ها، ابزار ظریف جراحی، دوربینها، نخهای بخیه، سیمهای برق، پمپها، موتورها، ابزار ماشینهای قلبی تنفسی، مایعات، ساكشن، و انواع هندپیسهای دندان پزشكی و ابزار حساس به حرارت استفاده كرد.
قدرت نفوذ ETO بالا است ولی زمانش طولانی است، نیازمند محافظ ویژه جلوگیری كننده از جرقه است، و مسمومیتزا، حساسیتزا و در تماسهای طولانی سرطانزا و موتاژن است و هزینه زیادی نیز دارد.بایستی درجه حرارت، رطوبت و سیستم تهویه دستگاه كنترل شود و با اسپور باسیلوس سوبتیلیس به صورت هفتگی عملكرد سترون سازی پایش گردد.
کمی کلاو :
در این سیستم، علاوه بر آب، مخلوطی از الكل، فرمالدئید، كتون و استون نیز بكار برده میشود. درجه حرارت در كمیكلاو 131 درجه سانتی گراد، فشار20 پوند بر اینچ مربع و زمان 30 دقیقه است. با این روش، وسایل زنگ نمیزنند و لبه های تیز كند نمیشوند و به علت كمتر بودن میزان بخار آب در این دستگاه (نسبت به اتوكلاو معمولی) آب در بسته بندیها جمع نمیشود. این دستگاه باید در جایی به كار برده شود كه از تهویه خوبی برخوردارند.
گاز پلاسما :
در این دستگاه، پراكسید هیدروژن را در یك میدان الكتریكی تصعید میكنند و لوازم حساس به حرارت و رطوبت را با آن سترون مینمایند. چرخه سترون سازی با این روش 55 تا 75 دقیقه طول میكشد.
یونیزاسیون :
از پرتوهای یون ساز نظیر: پرتوهای ایكس و گاما نیز میتوان برای سترون كردن مواد بیولوژیك، داروها، گاز، باند، نخهای كات گوت و لوازم یكبار مصرف استفاده نمود.
تابش فرابنفش ( UV ) :
تابش فرا بنفش دامنه موجی است در گستره (طیف ) امواج الکترومغناطیس با دامنه طول موجی کوتاه تر از نور مریی ، ولی بلندتر از پرتو X و گاما که طول موج کوتاه و انرژی زیادتر و قدرت نفوذ بیشتری دارند . لازم به ذکر است اشعه الکترومغناطیس شامل امواج رادیویی با طول موج بلند ، امواج مادون قرمز ، پرتوفرابنفش ، اشعه ایکس ، اشعه گاما و امواج کیهانی می باشد .
طیف اشعه فرابنفش
اشعه فرابنفش بین طول موجهای 0.0144 میکرومتر و 0.39 میکرومتر است. اشعه فرابنفش را به سه منطقه تقسیم میکنند:
1. ماورا بنفش با طول موج بلند یا ماورا بنفش A ( NUV - UVA ) : این اشعه بین طول موجهای 300 – 400 nm ( 0.39 و 0.315 میکرومتر ) قرار دارد. نسبت این اشعه در نور آفتاب ، قوس الکتریکی زغال و چراغهای الکتریکی معمولی زیاد است. ( ظاهراً کم خطر برای سلامتی و محیط زیست . سبب چروکیدگی پوست می شود )
2. ماورا بنفش با طول موج متوسط یا ماورا بنفش B (VUV – VACUM UV یا UVB ) : این اشعه بین طول موجهای 280 – 320 nm ( 0.315 و 0.28 میکرومتر ) است. این اشعه در نور چراغ بخار جیوه و قوسهای الکتریکی با الکترودهای فلزی وجود دارد، تاثیر آنها در پوست شدید است. ( دارای ریسک بالاتر ولی خطرناک . باعث سوختگی شدید پوست می شود )
3. ماورا بنفش با طول موج کوتاه یا ماورا بنفش C ( EUV یا XUVیا EXTREME UV یا XUV1-31nm یا UVC ) : این اشعه شامل طول موجهای کوتاهتر از 280 nm ( 0.28 میکرومتر ) است و فقط در قوس الکتریکی جیوه وجود دارد. ( بسیار مضر و مخرب برای سلامتی محیط زیست و خاصیت میکروب کشی شدید دارد )
** nm نانومتر برابر با یک میلیلردم متر **
توضیحاتی درباره موارد فوق :
· خورشید ساطع کننده پرتو فرا بنفش در هر سه پایه باند UVC , UVB , UVA به مقدار فراوان است ولی به سبب جذب UV در لایه ازن اتمسفر ، 99% تابش فرابنفشی که به زمین می رسد از نوع ( کمتر مضر ) UVA است . شیشه پنجره معمولی نسبت به دامنه ظاهراً کم نفوذ ( 300 – 400 nm ) uva شفاف بوده و مقاومت چندانی در مقابل آن نشان نمی دهد اما نسبت به عبور طول موج های پایین تر از 350nm حساس است به اندازه ای که 90% تابش های UV کوتاه تر از 300nm را از خود عبور نمی دهند .
· Vacuum UV : هوای معمولی در مقابل طول موج های 200nm و پایین تر از آن به صورت شیشه ای مات عمل کرده و آنها را از خود عبور نمی دهد . علت این امر به لطف قابلیت بسیار بالای جذب تابش فرابنفش موج کوتاه توسط اکسیژن جو امکان پذیر شده است . در حالی که مثلاً عنصری مانند نیتروژن کاملاً برعکس ، در برابر UV مانند شیشه ای شفاف عمل می کند . در مجموع می توان گفت که هوا یا جو نسبت به عبور تابش امواج خیلی کوتاه و مضر فرابنفش ، بسیار سختگیرانه عمل می کند . همین واکنش است که کره خاکی را برای انسان ها و بسیاری از جانداران قابل سکونت ساخته است . و باز به همین دلیل ، در صنایعی که نیاز به استفاده از تابش فرابنفش موج کوتاه زیر 200nm باشد ( مانند صنایع ساخت نیمه رساناها ) ، این عملکرد تنها در محیط های تخلیه شده از اکسیژن امکان پذیر خواهد بود .
· EXTREME UV : مشخصه این دامنه بسیار موج کوتاه تابش فرا بنفش ، دو تاثیر متفاوت آنها با ماده است ؛ طول موج های بلندتر از 30nm اساساً با ویژگی ها و توان ترکیبی مواد در سطح الکترونی – شیمیایی سر و کار دارند در حالی که طول موج های کوتاه تر از 30nm تابش فرابنفش تنها تعاملی دارند با اوربیتال الکترونی و هسته اتم ها . همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد ، باند XUV به شدت توسط بسیاری از عناصر شناخته شده متعارف قابل جذب اند ، بنابر این فاقد اثر پایدارند ، اما امروزه این امکان بوجود آمده که حتی بتوان تصاویر چند لایه که قادر به بازتاب حدود 50% از تابش های XUV باشند را در شرایط آسان و عادی بدست آورد . از تکنولوژی اخیر در ساختن تلسکوپ هایی جهت تصویر برداری خورشیدی که قبلاً امکان ثبت آنها با هیچ تلسکوپ دیگری وجود نداشت ، استفاده می شود . اکنون دو پدیده تلسکوپیک SOHO/EIT و همچنین TRACE توانسته اند به برکت بکارگیری از تکنولوژی Extreme UV ، تصاویر خیره کننده ای از خورشید و سایر سیارات و ستارگان و کهکشان های دور و نزدیک در دسترس آدمی قرار بدهند .
عکس 0
نحوه کشف تابش :
تابش فرابنفش بگونه ای کاملاً اتفاقی با مشاهده تغییر رنگ و تیرگی املاح نقره در مقابل نور مستقیم آفتاب کشف گردید . در سال 1801 دانشمند آلمانی ، یوهان ویلهلن رییتر بر اثر مشاهداتش توجه نمود که تابش های فرا بنفش که نامریی هستند ، عامل اساسی در تیرگی صفحات کاغذ آغشته به کلرید نقره می باشند . او در آن زمان این پدیده را « پرتو های شیمیایی » نامید .
دانستنی های فیزیکی و شیمیایی و منابع تولید اشعه :
A. کاربردهای تابش فرابنفش
· نورهای سیاه : برخی دامنه ها از تابش فرا بنفش ، اصطلاحاً به ٌ نور سیاه ٌ یا Black Light معروفند ، به همین دلیل که مریی نیستند ولی بدون باقی گذاردن هیچگونه اثر حرارتی یا سوختگی ( از آن نوعی که آفتاب سوختگی معمولی باعث آن است ، مانند سرخ شدن یا تاول پوست و پوسته پوسته شدن آن ) ، قادرند تا اعماق زیادی در بافت های نفوذ کرده و از پیری زودرس پوست ، تخریب ساختار DNA سلول ها و احتمالاً در حالات پیشرفته ، تا سرطانی کردن آنان پیش بروند . در این مقاله شرح داده خواهد شد که عامل چنین تخریبی می تواند بیشتر از ناحیه دامنه های ضعیف تابش فرابنفش باشد تا بخش های قوی تر و با نفوذتر . همچنین نور سیاه قادر است با تابش امواج بلند فرابنفش که به صورت مرئی به سختی دیده میشوند، با نوعی تابش شبه فلور سنتی، بهعنوان یک علامت ضد تقلب ، بر روی اسنادی حساس به طول موجی خاص، چون کارتهای اعتباری، گذرنامه و گواهینامه رانندگی و غیره بکار گرفته شود.امروزه گذرنامهها و اسکناس های اغلب کشورها، آغشته به مرکب های حساس به UV وایضاً مجهز به نوارهای امنیتی اندUV sensitive threads .
1. لامپ های فلورسنت : لامپ های فلور سنت قادرند که با یونیزه نمودن بخار جیوه، تابش فرابنفش تولید کنند. لایهای فسفری در داخل تیوپ همراه با جذب تابش فرا بنفش است که آنرا تبدیل به نور مرئی می نماید.
2. ستاره شناسی : در دانش ستاره شناسی اجرام بسیار حجیم، قاعدتا قادر به صدور تابش عظیمی از امواج فرابنفش به اطرافند. همچنانکه ذکر گردید، لایه اوزون بخش قابل توجهی از این نوع امواج که می بایستی توسط تلسکوپ های مستقر روی زمین دریافت گردند، جذب خواهد کرد. بنابراین هر مشاهدهای در این زمینه باید خارج ازجو کره زمین محقق شود.
3. کنترل حشرات Pest Control : تلههای فرا بنفش جهت از بین بردن حشرات پرنده ریز جثه که شبانه میل به نزدیکی تابش UV دارند .
4. برای ضد عفونی کردن مایعات ، فضاها ، سطوح اجسام *
5. تحریک پذیری شدید روی اعضای حسی سطحی
6. تخریب نسوج
7. تخریب باکتریها
*( صنایع غذایی ، نوشابه سازی و تولید آب میوه ، آب شهری ، تصفیه فاضلاب ، پرورش ماهی و میگو ، صنایع آرایشی و بهداشتی و دارویی ، استخر شنا ، مدار های بسته خنک کننده و تهویه مطبوع ، بیمارستان ، آزمایشگاه ، اتاق عمل ، کشتارگاه ، مواد بسته بندی صنایع غذایی و ..... )
B. اثرات شیمیایی UV بر مواد : به دلیل تنزل کیفی مواد پلیمری، رنگدانهها ، رنگهای نساجی وصنعتی Degradation of Polymers, Pigments and Dyesاکثر مواد پلیمری صنعتی یا موارد مصرفی ،به توسط تخریب انواع تابش های فرابنفش و به علت تنزل کیفی ، نیاز به پایدار کنندههایی جهت کند کردن روند حمله به ساختار خود دارند.
C. جذب اشعه فرابنفش :
از شیشه معمولی فقط
اشعه فرابنفش A عبور میکند. در صنعت شیشههایی با ترکیبات مخصوص میسازند
که طول موج 0.26 یعنی ماورا بنفش B و A و قسمتی از C را نیز عبور
دهد.شفافیت کوارتز خیلی بیشتر از شیشه است و فقط طول موجهای کوتاهتر از
0.18 میکرومتر در آن جذب میشود. به همین سبب حبابهای چراغهای مولد اشعه
فرابنفش را از کوارتز تهیه میکنند.آب خالص برای اشعه فرابنفش ، شفافترین
مایعات است و طبقات نازک آن امواج بلندتر از 0.2 یکرومتر را از خود عبور
میدهند.گازها معمولا برای اشعه فرابنفش ، شفاف هستند و طول موجهای بلندتر
از 0.18 میکرومتر از لایههای نازک هوا بخوبی عبور میکنند.
D. منابع اشعه فرابنفش :
1. منابع تابشی بر اثر حرارت مانند لامپ های هالوژن
2. منابع تخلیه در گاز مانند لامپ های جیوه ( با فشار کم ، متوسط ، زیاد )
3. منابع تخلیه الکتریکی مانند قوس های کربن و قوس های جوشکاری
4. لامپ های فلورسنت مانند تیوپ های روشنایی
5. لیزرها
در حال حاضر از دو روش زیر که مقرون به صرفه است استفاده می شود :
1. قوس الکتریکی زغال
نسبت اشعه فرابنفش در
قوس الکتریکی زغال نسبتا کم است، ولی اگر اکسیدهای فلزی به الکترودهای
زغالی اضافه کنند، مقدار این اشعه افزایش مییابد. برای این کار
الکترودهایی میسازند که در آنها یک غلاف زغالی دور اکسید فلزی را گرفته
است. قوسهایی که الکترود آنها از فلز خالص ساخته شده باشند، نیز به نسبت
زیاد اشعه فرابنفش دارند.
2. چراغهای بخار جیوه
مهمترین و متداولترین
منابع اشعه فرابنفش چراغهای بخار جیوه هستند که با جریان یافتن مصرف کم
نیروی الکتریکی (الکترون ) در بخار یونیزه شده جیوه مابین دو الکترود ،
مقدار زیادی اشعه فرابنفش تولید میکنند. حباب لامپ فلورسنت را با ترکیبی
از فسفر پوشانده اند تا اشعه فرابنفش را به نور مریی تبدیل نماید . قسمت
اساسی لامپ از لولهای از جنس کوارتز ساخته شده است که در دو طرف آن دارای
دو مخزن جیوه است. در این روش 95 درصد اشعه دارای طول موج 254 نانومتر می
باشد .
E . اندازه گیری اشعه فرابنفش
اساس
اندازه گیری اشعه فرابنفش متکی به خواص فیزیکی و شیمیایی آن است. وسایلی که
برای اندازه گیری اشعه فرابنفش وجود دارد، اکتی نومتر (Actinometer)
نامیده میشود و به سه دسته تقسیم میشود:
1. پیل ترموالکتریک : جسمی را که کلیه اشعه را جذب میکند، در معرض تابش اشعه قرار داده و حرارت حاصله را اندازه گیری میکنند . برای اینکه بتوان شدت اشعه را به تنهایی اندازه گیری کرد کافی است که ابتدا تمام اشعه منبع نورانی را اندازه گیری کرد و سپس به کمک فیلترهای مناسب که کلیه اشعه فرابنفش را جذب می کند ، اندازه گیری را تکرار کرد . تفاضل این مقدار اشعه فرابنفش را نشان می دهد .
2. اکتی نومتر فیزیکی : مهمترن این نوع اکتی نومترها سلول فوتوالکتریک (Photoelectric) است که از یک حباب از جنس کوارتز که به خوبی تخلیه شده است، تشکیل شده و نیز شامل دو الکترود است.
3. اکتی نومتر شیمیایی : املاح نقره در اثر تابش اشعه فرابنفش احیا شده و چون نقره آن آزاد میگردد، املاح سیاه رنگ میشود. اکتی نومتری که متکی به خاصیت فوق است، اکتی نومتر بوردیه (Bordier) است.
*دز UV برابر است با حاصل ضرب مقدار شدت پرتو UV در طول موج 254 نانومتر در داخل محفظه دستگاه ( بر حسب MV/CM2 ) در مدت زمان بر حسب ثانیه . واحد دز اشعه ژول بر متر مربع ( J/M2 ) یا میلی وات ثانیه بر سانتی متر مربع ( MVS/CM2 ) محاسبه می شود .
F . خواص فیزیکی و شیمیایی اشعه فرابنفش
خواص فیزیکی اشعه فرابنفش
خاصیت فوتوالکتریک : اگر اشعه فرابنفش به فلزات بتابد،
از آنها الکترون جدا میکند، ولی جدا شدن الکترون در کلیه فلزات به یک
اندازه نیست و حساسیت کادمیوم بیش از همه میباشد. مقدار الکترونی که از
فلز جدا میشود، متناسب با مقدار انرژی اشعهای است که به آن میتابد.
خواص شیمیایی اشعه فرابنفش :
1. خاصیت فلوئورسانس : یکی از خواص مهم و جالب اشعه فرابنفش خاصیت فلوئورسانس آن میباشد. اگر در مقابل اشعه فرابنفش و یا یک چراغ بخار جیوه ، اجسامی از قبیل گچ و کولوفان (Colophan) و محلول سالسیلات دو سود یا آنتی پیرین و یا بعضی از سنگهای معدنی را قرار دهند، ملاحظه میشود که هر یک به نسبت جذب اشعه به رنگهای مختلف درخشندگی پیدا میکند. این خاصیت نیز بستگی به طول موج و شدت جذب اشعه دارد. بعضی اجسام در مقابل اشعه فرابنفش با موج بلند این خاصیت را ندارند و به عکس در مقابل اشعه فرابنفش با موج کوتاه خاصیت فلوئورسانس پیدا میکند.
2. خاصیت فوتو شیمیایی : اشعه فرابنفش باعث
تعداد زیادی فعل و انفعالات شیمیایی میشود و این خاصیت در اشعه با موج
کوتاه 0.3 میکرومتر شدیدتر است. از جمله مانند نور مرئی که املاح نقره را
تجزیه و فلز آنها را آزاد میسازد و این خاصیت در اشعه با موج کوتاه بیشتر
است. مدتها برای اندازه گیری مقدار اشعه فرابنفش از این خاصیت استفاده
میکردند.
نکات دانستنی :
· برخی از جانداران از جمله پرندگان ، خزندگان ، حشرات از جمله زنبور عسل قادر به دیدن امواج مریی نزدیک به تابش UV هستند .
· بسیاری از گیاهان ، میوه ها ، گل ها ، بذر ها و ... قدرت مقاومت فوق العاده ای نسبت به قدرت انسان در مقابل این تابش نشان می دهند .
· عقرب ها زیر پرتو UV به رنگ های سبز یا زرد می درخشند .
· معدودی از پرندگان نقوشی بر پر دارند که تنها تحت تابش UV قابل مشاهده خواهند بود .
· ادرار بعضی از حیوانات گوشتخوار از جمله گربه حتی در تاریکی مطلق نیز تحت تابش طول موج خاصی از UV قابل دیدن است .
تاثیرات مثبت تابش فرابنفش :
از جمله اثرات مثبت قرار گرفتن در معرض تابش باند UVB ، تحریک پوست جهت تولید ویتامین D است . تخمین زده می شود که علت مرگ ناخواسته سالانه ده ها هزار شهروند آمریکایی ؛ تنها به دلیل سرطان های ناشی از کمبود و اختلال در ویتامین D بوده است . دیگر تاثیر اختلال در جذب ویتامین D ، پوکی استخوان و سایر عوارض متاثر از اختلال مغز استخوان که منجر به درد ، عدم تحمل وزن شخص توسط خود و نهایتاً ایجاد ترک و شکستگی های ناخواسته به ویژه در خانم ها خواهد بود . البته امروزه در برخی کشورها تاکید بسیاری بر غنی سازی مواد خوراکی با افزودن رژیم های ویتامین D و کلسیم می گردد . که در مقایسه با اثرات محتمل سو UVB بر پوست بدن ( سرطان ) ، بسیار پسندیده و مرجح می باشد .
در مورد انسان ، حضور طولانی در مقابل تابش فرابنفش ، می تواند احتمال ابتلا به آسیب های حاد و مزمن پوستی ، بینایی و حتی تخریب کل سیستم ایمنی بدن را بدنبال داشته باشد . فوتون های تابش فرا بنفش بخصوص در باند UVB ، به هر نوع مولکول DNA متعلق به ارگان های زنده ، به اشکال گوناگون حمله ور می شوند .
در شایع ترین حالت ، حمله علیه نزدیک ترین ترکیب باز تیمین ٌٌ Thymine ٌٌٌ در حلقه DNA اتفاق می افتد . در این حالت باز های تیمین همپایه به عوض نگهداری تعادل پله ای DNA یا به عبارتی ٌٌٌٌٌ LADDER BASE BOND ٌٌٌٌٌ به همپایه خویش پیوسته و باعث بوجود آمدن DNA معیوب می گردد . در این صورت زنجیره DNA با از دست دادن کد رمزی اصلی خود ، به نوعی کد با رمز دیگری تبدیل و معنای اولیه ساختار هسته سلولی خود را از دست داده که عملاً حاصل ، سلولی با عملکرد غیر مشخص و یا تخریب شده سرطانی است . البته 2 پدیده را باید مد نظر داشت :
· پدیده Photoreaction یا تجدید فعالیت پذیری : که واکنش آنزیمی است و مستلزم تابش نور با طول موج 500 – 310 نانومتر است و در فصول سال بسیار شدید است .
· پدیده تجدید فعالیت پذیری در غیاب نور Dark Repair Reaction : که یک پدیده چند آنزیمی است ، یعنی پیوندی که شکسته شده ، تحت تاثیر آنزیم های دیگر اصلاح شده و پیوند های DNA تجدید می شود .
همه پرتو های UVC , UVB, UVA قادرند که از عمر سلول های اساسی بدن از جمله بافت های فیبروزی پروتیینی موجود در بدن از جمله پوست ، استخوان ، غضروف و هر گونه بافت پیوندی بکاهند . وجود این اشعه در نور خورشید باعث آفتاب سوختگی پوست بدن میشود. این اشعه طول موجی بین 0.0144 میکرومتر و 0.39 میکرومتر را دارد.
بقیه متن در ادامه مطلب
میكروسكوپ یكی از وسایل آزمایشگاهی اصلی در آزمایشگاه گیاه شناسی، دامپزشکی، علوم زیستی و حتی مواد و متالوژی است.
با توجه به گسترش روز افزون میکروسکوپها در شاخههای مختلف علوم پزشکی و صنعت هر روزه شاهد پیشرفتهای مختلف در صنعت میکروسکوپها میباشیم. این پیشرفتها شامل پیشرفت سیستم روزی طراحی اجزای مکانیکی ، پایداری استحکام و راحتی در استفاده از آنها میباشد. میکروسکوپهای نوری معمولی که در تحقیقات بیولوژیکی و پزشکی بکار میروند دو دسته میباشند. یک دسته دارای چشمه نوری مجزا از میکروسکوپ میباشند و دسته دوم میکروسکوپهایی میباشند که دارای چشمه نوری تعبیه شده در میکروسکوپ میباشند. میکروسکوپهای معمولی مدرن مورد استفاده از نوع دوم میباشد و تقریبا ساخت و استفاده نوع اول منسوخ شده است.
مکانیزم :
میکروسکوپ مرکب از یک لوله تشکیل شده که در دو انتهای آن دو عدسی شئی نزدیک به شی مورد مطالعه و عدسی چشمی قرار دارد. تصویری که توسط عدسی شئی بوجود میآید، بوسیله عدسی چشمی بزرگتر میشود. به این جهت بزرگنمایی آن بیش از قدرت یک عدسی است. در میکروسکوپهای پیشرفته ، دستگاه نوری پیچیده تر است. بدین ترتیب که در آنها علاوه بر لامپ ، یک کندانسور (مجموعه عدسیهای متمرکز کننده نور) و یک دیافراگم که شدت نور را کنترل میکند، قرار داده شده است. لامپی که در این نوع میکروسکوپها مورد استفاده قرار میگیرد، با ولتاژ کم کار میکند. لامپهای فراوانی برای این منظور وجود دارند که هرکدام نوری با شدت و طول موج مورد نظر تامین میکنند. بنابراین برای تفکیک دو نقطه نزدیکتر از 2500 آنگستروم باید از میکروسکوپ الکترونی استفاده کرد.
زیرا طول موج الکترون از طول موج نور کمتر است. اولین میکروسکوپ الکترونی که ساخته شد، درست مانند میکروسکوپ نوری که شعاع نور را از داخل نمونه مورد مطالعه عبور میدهد، شعاع الکترون را از داخل مقطع بسیار نازکی عبور میدهد. چون تراکم مواد در تمام قسمتهای نمونه مورد مطالعه یکسان نیست، میزان الکترونی که از قسمتهای مختلف عبور میکند متفاوت است. درنتیجه تصویری از قسمتهای تاریک و روشن آن بدست میآید. میکروسکوپ الکترونی دارای یک قسمت لولهای شکل است که الکترون میتواند آزادانه از آن عبور کند. در قسمت بالای لوله یک قطب منفی الکتریکی به شکل رشته سیم نازک وجود دارد که جنس آن از تنگستن است. این قسمت آنقدر حرارت داده میشود تا بتواند از خود الکترون آزاد کند.
این عمل با ایجاد اختلاف پتانسیل از 20000 تا 100000 ولت بین کاتد و آند صورت میگیرد. در نتیجه یک شعاع الکترونی بسوی پایین قسمت لولهای شکل شتاب داده میشود. به این سیستم تفنگ الکترونی میگویند. در طول لوله عدسیهایی همگرا اندازه و روشنایی شعاع الکترونی را قبل از برخورد با نمونه مورد مطالعه کنترل میکنند. مقطع مورد بررسی روی یک صفحه مشبک دایره شکلی قرار داده میشود. شعاع الکترونی پس از عبور از مقطع و قبل از این که به حد بزرگنمایی نهایی برسد، از میان عدسیهایی شئی عبور کرده و تنظیم میشود. سپس توسط عدسیهایی بر روی صفحه زیر میکروسکوپ منعکس میشود. چگالی بزرگنمایی بیشتر میکروسکوپها از 50 تا 800000 برابر است. صفحه زیر میکروسکوپ از مواد فسفردار (فسفید روی) پوشانیده شده که در مقابل پرتو الکترون از خود نور تولید میکند. در زیر این صفحه یک دوربین عکاسی قرار دارد که از تصویر روی صحنه عکس میگیرد.
میكروسكوپهای مختلف دارای بزرگنمائی های متفاوتی میباشند كه عموماً با وجود عدسیهای گوناگون، تصویر نمونه مورد نظر چند برابر میشود . اصول كلی در تمامی انواع میكروسكوپها براساس عبور نور با طول موجهای متفاوت از چندین عــدسی محدب میباشد كه هرچقدر طول موج نور بكار رفته در میكروسكوپ مزبور كوتاهتر باشد قدرت تفكیك و یا جــداكنندگی آن میكروسكوپ بیشتر است . برای مثال قدرت تفكیك چشم انسان 1/0 میلیمتر میباشد و میكروسكوپ نوری معمولی 24/0 میكرون .
در طول قرن هیجدهم میکروسکوپ در زمره وسایل تفریحی به شمار میآمد. با پژوهشهای بیشتر پیشرفتهای قابل توجهی در شیوه ساختن عدسی شئی حاصل شد. بطوری که عدسیهای دیگر بصورت ذره بینهای معمولی نبودند بلکه خطاهای موجود در آنها که به کجنمایی معروف هستند، دفع شدهاند و آنها میتوانستند جرئیات یک شی را دقیقا نشان دهند. پس از آن در طی پنجاه سال، پژوهشگران بسیاری تلاش کردند تا بر کیفیت و مرغوبیت این وسیله بیافزایند. بالاخره ارنست آبه توانست مبنای علمی میزان بزرگنمایی میکروسکوپ را تعریف کند.
بدین ترتیب میزان بزرگنمایی مفید آن بین ۵۰ تا ۲۰۰۰ برابر مشخص شد. البته میتوان میکروسکوپهایی با بزرگنمایی بیش از ۲۰۰۰ برابر ساخت. مثلاً قدرت عدسی چشمی را بیشتر کرد. اما قدرت تفکیک نور ثابت است و درنتیجه حتی بزرگنمایی بیشتر میتواند دو نقطه از یک شی را بهتر تفکیک کند. هر چه بزرگنمایی شی افزایش یابد به میزان پیچیدگی آن افزوده میشود. بزرگنمایی شی در میکروسکوپهای تحقیقاتی جدید معمولاً ۳X، ۶X، ۱۰X، ۱۲X، ۴۰X و ۱۰۰X است. در نتیجه بزرگنمایی در این میکروسکوپ بین ۱۸ تا ۱۵۰۰ برابر است. چون بزرگنمایی میکروسکوپ نوری بدلیل وجود محدودیت پراش از محدوده معینی تجاوز نمیکند برای بررسی بسیاری از پدیدههایی که احتیاج به بزرگنمایی خیلی بیشتر دارند مفید است. تحقیقات بسیاری صورت گرفت تا وسیله دقیق تری با بزرگنمایی بیشتر ساخته شود. نتیجه این پژوهشها منجر به ساختن میکروسکوپ الکترونی شد.
انواع میکروسکوپ از نظر نوع آشکارساز
میکروسکوپهای الکترونی
میکروسکوپ الکترونی روبشی
میکروسکوپ الکترونی عبوری
میکروسکوپ نوری
میکروسکوپ نوری عبوری
میکروسکوپ نوری بازتابی
میکروسکوپهای پراب پویشی
میکروسکوپ نیروی جانبی
میکروسکوپ نیروی اتمی
میکروسکوپ نیروی مغناطیسی
میکروسکوپ تونلی پویشی
میکروسکوپ میدان نزدیک نوری
میکروسکوپ ولتاژ پویشی
انواع میكروسكوپ به طور کلی به سه دسته زیر تقسیم می شوند :
1- میكروسكوپ پلاریزان:
كاربرد آن در زمین شناسی است و برای مطالعه خواص نوری بلورها، شناسایی كانی ها ،مطالعه پترولوژی و پتروگرافی سنگ های آذرین ،دگرگونی و رسوبی از آن استفاده می شود
2- میكروسكوپ پیناكولار:
دوچشمی هستند و فقط اجسام را بزرگ می كنند در زمین شناسی در قسمت فسیل شناسی كاربرد بیشتری دارد.
3- میكروسكوپ انعكاسی:
برای شناسایی كانی های فلزی مورد استفاده قرار می كیرند چون آن ها نور را از خودشان عبور نمی دهند .و برای مطالعه شكل و اندازه آنها بررسی مراحل كانی سازی ،وضعیت و رابطه نسبی كانی ها به یكدیگر.
انواع میکروسکوپ آشکارساز
میکروسکوپ نوری
با توجه به گسترش روز افزون میکروسکوپها در شاخههای مختلف علوم پزشکی و صنعت هر روزه شاهد پیشرفتهای مختلف در صنعت میکروسکوپها میباشیم. این پیشرفتها شامل پیشرفت سیستم روزی طراحی اجزای مکانیکی ، پایداری استحکام و راحتی در استفاده از آنها میباشد. میکروسکوپهای نوری معمولی که در تحقیقات بیولوژیکی و پزشکی بکار میروند دو دسته میباشند. یک دسته دارای چشمه نوری مجزا از میکروسکوپ میباشند و دسته دوم میکروسکوپهایی میباشند که دارای چشمه نوری تعبیه شده در میکروسکوپ میباشند. میکروسکوپهای معمولی مدرن مورد استفاده از نوع دوم میباشد و تقریبا ساخت و استفاده نوع اول منسوخ شده است.
اجزای اصلی میکروسکوپ نوری
پایه
یک قطعه شامل یک بخش پایین به صورتهای مختلف و گاهی بصورت نعل اسبی میباشد که بر روی میز محل مطالعه قرار میگیرد. پایه دارای ستون میباشد که اجزا مختلف به آن متصل میشود، وزن پایه نسبتا زیاد است و اجزائی که بر روی پایه سوارند عبارتند از: چشمه نور و حرکت دهنده لوله میکروسکوپ.
لوله
میکروسکوپهای مختلف تک چشمی (monocular) و یا دو چشمی (binocular) میباشند، وقتی به مدت طولانی میخواهیم از میکروسکوپ استفاده کنیم دو چشمی بهتر است، چون مانع خستگی چشم میباشد. لوله شامل دو گروه عدسی به نامهای چشمی و شیئی است.
عدسیهای شیئی
در میکروسکوپهای معمولی چهار عدسی شیئی بر روی صفحه چرخان نصب شده که ویژگیهای این عدسیها بصورت زیرا است:
عدسی شیئی آکروماتیک X10 (16 میلیمتری با N.A = 0.3)
عدسی شیئی آکروماتیک X40 (4 میلیمتری با N.A = 0.65)
عدسی فلورئیت X45 (35 میلیمتری)
عدسی آکروماتیک X90 (2 میلیمتری و N.A = 1.2)
دو عدسی اول در حالت خشک و دو عدسی بعدی در حالت ایمرسیون روغنی مورد استفاده قرار میگیرند. وظیفه عدسی شئی تهیه تصویر بزرگ شده از شیئی مورد نظر است عدسیهای شیئی وقتی به صورت خشک بکار میروند، دارای N.A زیاد نمیباشند و لذا مدت تفکیک آنها است. استفاده از روش ایمرسیون روغنی میتواند موجب افزایش N.A و افزایش روزلوشن شود. عدسیهای شیئی معمولا بصورت عدسیهای مرکب میباشند. کیفیت در عدسیهای شیئی وابسته به شدت روشنایی تصویر میتوان تفکیک میباشد.
عدسیهای چشمی
وظایفی که چشمی بر عهده دارند عبارتند از: بزرگ سازی تصویر معکوس حاصله از عدسی شیئی ، تشکیل تصویر مجازی از تصویر حاصله بوسیله عدسی شیئی ، اندازه گیری و سنجش اجزا واقع در تصویر. چشمیها دارای انواع مختلفی میباشند که دو نوع معروف و معمول آنها عبارتند از چشمی هویگنس (Huygenian) و چشمی رامزدن (Ramsden). چشمی هویگنس متشکل از دو عدسی سطح محدب میباشد که یک طرف هر کدام مسطح و یکطرف محدب میباشد.
در نوع هویگنس سطح محدب هر دو عدسی بطرف پایین میباشد و بین این دو عدسی دیافراگم قرار گرفته ، دیافراگم در محل کانون عدسی بالای عدسی چشمی واقع است. عدسی پایین پرتوهای رسیده از عدسی شی را جمع آوری نموده و در محل دیافراگم یا در نزدیکی آن متمرکز مینماید. عدسی چشمی این تصویر را بزرگ نموده و البته بصورت یک تصویر مجازی بزرگ شده به چشم فرد مشاهدهگر منتقل میکند.
کار دیافراگم کاهش خیره کنندهگی نور رسیده به چشم بیننده است.چشمیهای هویگنس به چشمیهای منفی معروفند و دارای بزرگنمایی 10 و 5 میباشند. چشمی هویگنس دارای قیمت نسبتا ارزان و کارایی مناسب میباشد، اشکال عمده آن محدود بودن میدان دید و عدم تامین راحتی کافی برای چشم است. چشمیهای رامزدن به چشمیهای مثبت معروفند، این چشمیها با دقت خوبی انحرافات عدسیهای آپکروماتیک را تصحیح مینمایند.
سیستم روشنایی
میکروسکوپها دارای محدودیتهای متعددی میباشند و لیکن در عمل اغلب روشنایی میکروسکوپ موجب محدودیت اصلی میشود. بنابراین تلاشهای زیادی در تهیه روشنایی و روش تهیه روشنایی مناسب برای میکروسکوپها گردیده است. پس تهیه نور مناسب میتواند نقش اساسی در وضوح تصویر داشته باشد. روشنی محیط نمیتواند برای تهیه تصویر مناسب و کافی باشد، لذا در تهیه روشنایی حتما باید از لامپها و چشمههای مصنوعی نوری استفاده میشود. لامپهای مورد استفاده در میکروسکوپها عبارتند از:
لامپ هالوژن: این لامپ نور سفید ایجاد میکند و متشکل از یک رشته تنگستن در گاز هالوژن میباشد. حاصلضرب شدت نور حاصله در طول عمر این لامپ تقریبا ثابت است. از لحاظ قیمت در مقایسه با لامپ جیوه و گزنون ارزانتر میباشد و برای کارهای فتومیکروگرافی مفید است.
لامپ تنگستن: این لامپها در میکروسکوپهای ارزان قیمت و آموزشی بکار میروند.
لامپ گزنون: این نوع لامپ یک لامپ تخلیه الکتریکی است. این لامپها دارای پایداری بیشتری نسبت به لامپهای جیوهای میباشند.
لامپ جیوهای: این لامپ همانند لامپ گزنون از طریق تخلیه الکتریکی ایجاد نور مینماید. لامپ جیوهای حاوی مقدار کمی جیوه است که در اثر یونیزه شدن هوای داخل لامپ ، یونهای تولید شده موجب تبخیر و یونیزه شدن جیوهها میشوند.
کندانسور
وظیفه کندانسور متمرکز سازی نور بر روی نمونه میباشد. کندانسور در زیر Stage که محل قرارگیری نمونه است واقع میشود.
کندانسور آبه: این نوع کندانسور عموما در میکروسکوپهای معمولی بکار میروند. در این نوع کندانسورها دو عدسی بکار رفته است و دارای قیمت ارزان میباشند. این کندانسورها با عدسیهای شیئی و آکرومات CF با بزرگنمایی 4x تا 100x برای مشاهدات عمومی و کاربردهای تشخص مفید میباشند.
کندانسور با عدسی متحرک: این کندانسور برای فتومیکروگرافی همراه با عدسیهای شیئی و پلن آکرومات از نوع CF مفید میباشند.
کندانسور آکرومات: این گروه کندانسور در مشاهدات و فتومیکروگرافی مورد استفاده قرار میگیرد این نوع کندانسور با عدسیهای شیئی 4x تا 100x میتواند بکار رود.
کندانسور آکرومات – آپلانت: این نوع کندانسور را پایه همراه با عدسی های شیئی آپوکرومات بکار برد این کندانسور ها برای فتومیکروگرافی جهت تصویرگیری از اجزا بسیار ریز بسیار مفید می باشد.
کندانسور جهت عدسیهای شیئی با توان کم ، که این نوع کندانسور معمولا در بزرگنماییهای بسیار پایین مثل عدسی شیئی با بزرگنمایی 4x تا 460x مفید هستند.
چگونگی تشکیل و مشاهده تصویر
نور به صورت موج سینوسی پیوسته انتشار نمییابد و لیکن میتوان تصور کرد که یک فوتون همچون یک بار ولی با سرعت 300000 کیلومتر در ثانیه حرکت میکند. و چون این ذرات بطور پیدرپی در حال تعقیب یکدیگرند، لذا در عمل راهی جز نمایش آنها به صورت یک موج پیوسته نیست. فوتونهای نوری میتوانند دارای طول موجهای متفاوتی باشند، رنگ نور بوسیله طول موج آن تعیین میشود. مخلوط نورهای مختلف موجب تحریک شبکیه چشم میشود که انسان احساس رنگ سفید مینماید.
اکثرا اشیایی که توسط میکروسکوپ مشاهده میشوند نسبت به نور شفاف میباشند و اجزای آنها تنها وقتی قابل مشاهده میباشند که این اجزا نسبت به زمینه دارای کنتراست (کنتراست در شدت و یا رنگ) باشند. وقتی که نور سفید به یک جسم قرمز بتابد، تمامی طول موجهای موجود در نور سفید بجز نور قرمز در آن جذب میشود. بنابراین یک جسم با ناحیه قرمز را در یک زمینه سفید بخاطر آنکه دارای کنتراست رنگی میباشد میتوان دید.
عدسی شیئی در میکروسکوپ که یک عدسی همگرا با فاصله کانونی کوچک است، تصویر حقیقی و وارونه و بزرگتر از شیئ را تشکیل میدهد. برای این منظور شیئ باید بین کانون عدسی شیئی و قرار گیرد، توان عدسی شیئی بزرگتر از توان عدسی چشمی است و تصویر اول را بزرگتر میکند (عدسی چشمی مثل ذره بین عمل میکند) و تصویر حاصل از عدسی شیئی باید در فاصله کانونی عدسی چشمی باشد. از این شیئ ، تصویر مجازی نهایی تشکیل میشود که بزرگتر است.
میکروسکوپ الکترونی (Electron Microscopy)
میکروسکوپ الکترونی نوعی میکروسکوپ مرکب است. اولین میکروسکوپ مرکب ، احتمالا در سالهای 1600 میلادی توسط دو نفر هلندی به نام هانس و زاکاریاس جنس ساخته شد. درسال 1873 ارنست آبه ثابت کرد که برای تشخیص دقیق دو ذره نزدیک به هم ، طول موج نور نباید بیشتر از دو برابر فاصله دو ذره از یکدیگر باشد. بالاخره درسال 1939 اولین میکروسکوپ الکترونی ساخته شد.
سیر تحولی و رشد
میکروسکوپهای اولیه که میکروسکوپ ساده نام داشت، شامل فقط یک عدسی بودند اما میکروسکوپ الکترونی ، که میکروسکوپ مرکب است از ترکیب حداقل دو عدسی بوجود آمده است. در طول قرن هیجدهم میکروسکوپ در زمره وسایل تفریحی به شمار میآمد. با پژوهشهای بیشتر پیشرفتهای قابل توجهی در شیوه ساختن عدسی شئی حاصل شد. بطوری که عدسیهای دیگر یصورت ذره بینهای معمولی نبودند بلکه خطاهای موجود در آنها که به کنجهایی معروف هستند، دفع شدهاند و آنها میتوانستند جرئیات یک شی را دقیقا نشان دهند. پس از آن در طی پنجاه سال ، پژوهشگران بسیاری تلاش کردند تا بر کیفیت و مرغوبیت این وسیله بیافزایند. بالاخره ارنست آبه توانست مبنای علمی میزان بزرگنمایی میکروسکوپ را تعریف کند.
بدین ترتیب میزان بزرگنمایی مفید آن بین 50 تا 2000 برابر مشخص شد. البته میتوان میکروسکوپهایی با بزرگنمایی بیش از 2000 برابر ساخت. مثلا قدرت عدسی چشمی را بیشتر کرد. اما قدرت تفکیک نور ثابت است و درنتیجه حتی بزرگنمایی بیشتر میتواند دو نقطه از یک شی را بهتر تفکیک کند. هر چه بزرگنمایی شی افزایش یابد به میزان پیچیدگی آن افزوده میشود. بزرگنمایی شی در میکروسکوپهای تحقیقاتی جدید معمولا 3X ، 6X ، 10X ، 12X ، 40X و 100X است. در نتیجه بزرگنمایی در این میکروسکوپ بین 18 تا 1500 برابر است. چون بزرگنمایی میکروسکوپ نوری از محدوده معینی تجاوز نمیکند برای بررسی بسیاری از پدیدههایی که احتیاج به بزرگنمایی خیلی بیشتر دارند مفید است. تحقیقات بسیاری صورت گرفت تا وسیله دقیق تری با بزرگنمایی بیشتر ساخته شود. نتیجه این پژوهشها منجر به ساختن میکروسکوپ الکترونی شد.
مکانیزم
میکروسکوپ مرکب از یک لوله تشکیل شده که در دو انتهای آن دو عدسی شئی نزدیک به شی مورد مطالعه و عدسی چشمی قرار دارد. تصویری که توسط عدسی شئی بوجود میآید، بوسیله عدسی چشمی بزرگتر میشود. به این جهت بزرگنمایی آن بیش از قدرت یک عدسی است. در میکروسکوپهای پیشرفته ، دستگاه نوری پیچیده تر است. بدین ترتیب که در آنها علاوه بر لامپ ، یک کندانسور (مجموعه عدسیهای متمرکز کننده نور) و یک دیافراگم که شدت نور را کنترل میکند، قرار داده شده است. لامپی که در این نوع میکروسکوپها مورد استفاده قرار میگیرد، با ولتاژ کم کار میکند. لامپهای فراوانی برای این منظور وجود دارند که هرکدام نوری با شدت و طول موج مورد نظر تامین میکنند. بنابراین برای تفکیک دو نقطه نزدیکتر از 2500 آنگستروم باید از میکروسکوپ الکترونی استفاده کرد.
زیرا طول موج الکترون از طول موج نور کمتر است. اولین میکروسکوپ الکترونی که ساخته شد، درست مانند میکروسکوپ نوری که شعاع نور را از داخل نمونه مورد مطالعه عبور میدهد، شعاع الکترون را از داخل مقطع بسیار نازکی عبور میدهد. چون تراکم مواد در تمام قسمتهای نمونه مورد مطالعه یکسان نیست، میزان الکترونی که از قسمتهای مختلف عبور میکند متفاوت است. درنتیجه تصویری از قسمتهای تاریک و روشن آن بدست میآید. میکروسکوپ الکترونی دارای یک قسمت لولهای شکل است که الکترون میتواند آزادانه از آن عبور کند. در قسمت بالای لوله یک قطب منفی الکتریکی به شکل رشته سیم نازک وجود دارد که جنس آن از تنگستن است. این قسمت آنقدر حرارت داده میشود تا بتواند از خود الکترون آزاد کند.
این عمل با ایجاد اختلاف پتانسیل از 20000 تا 100000 ولت بین کاتد و آند صورت میگیرد. در نتیجه یک شعاع الکترونی بسوی پایین قسمت لولهای شکل شتاب داده میشود. به این سیستم تفنگ الکترونی میگویند. در طول لوله عدسیهایی همگرا اندازه و روشنایی شعاع الکترونی را قبل از برخورد با نمونه مورد مطالعه کنترل میکنند. مقطع مورد بررسی روی یک صفحه مشبک دایره شکلی قرار داده میشود. شعاع الکترونی پس از عبور از مقطع و قبل از این که به حد بزرگنمایی نهایی برسد، از میان عدسیهایی شئی عبور کرده و تنظیم میشود. سپس توسط عدسیهایی بر روی صفحه زیر میکروسکوپ منعکس میشود. چگالی بزرگنمایی بیشتر میکروسکوپها از 50 تا 800000 برابر است. صفحه زیر میکروسکوپ از مواد فسفردار (فسفید روی) پوشانیده شده که در مقابل پرتو الکترون از خود نور تولید میکند. در زیر این صفحه یک دوربین عکاسی قرار دارد که از تصویر روی صحنه عکس میگیرد.
اطلاعاتی که میکروسکوپ الکترونی ارائه میدهد.
توپوگرافی شی (نقشه برداری): در این کار با آشکار کردن مشخصات سطح و بافت داخلی شی ، میتوان به خواصی مانند سفتی و میزان ارتجاعی بودن آن پی برد.
مورفولوژی (زیست شناسی): به دلیل اینکه در این رویت شکل و سایر ذرات مشخص است، میتوان به نیروی استحکام پی برد.
ترکیب: این میکروسکوپ میتواند عناصر سازنده شی را مشخص نماید. بنابراین میتوان به خواصی مانند نقطه ذوب ، اکتیویته شی دست یافت.
بلور شناسی: میکروسکوپ الکترونی چگونگی چیده شدن اتم را در مجاورت یکدیگر نشان میدهد. به این ترتیب میتوان آنها را از نظر رسانایی و خواص الکتریکی بررسی نمود.
میکروسکوپ فلورسانت (fluorescent microscope)
انواع خاصی از میکروسکوپ نوری که منبع نور آن پرتوهای فرابنفش است.برای مشاهده نمونه زیر این میکروسکوپ ها بخش ها یا ملکول های ویژه داخل سلول با مواد فلورسانت یا نورافشان رنگ آمیزی می شوند. زمانی هدف تشخیص پروتئین های خاص یا جایگاه آنها در سلول باشد، روش های معمولی رنگ آمیزیکه پروتئین ها را به طور عام رنگ می کنند قابل استفاده نیست.برای رنگ آمیزی اختصاصی، معمولا از پادتن های اختصاصی متصل به مواد فلورسانت استفاده می شود.مواد فلورسانت نور را در طول موج فرابنفش جذب می کنند و در طول موج بلندتری در طیف مرئی تابش می کنند. تصویری که دیده می شود حاصل نور تابش شده از نمونه است. رودامین و فلورسئین دو نوع از رنگ های معمول فلورسانت هستند که به ترتیب نور قرمز و سبز از خود تابش می کنند.
میکروسکوپ اختلاف فاز (phase contrast microscope)
مزیت میکروسکوپ اختلاف فاز در این است که می توانیم با آن سلول های زنده را با جزئیات بیشتر مشاهده کنیم.تیمارهایی مثل تثبیت نمونه می توانند دگرگونی هایی در ساختار درونی سلول بوجود آورند. بنابراین مطاله سلوله های زنده که هیچ تیماری ندیده اند خیلی مطلوب است. می توان فرایند هایی مثل تقسیم میتوز(mitosis) در سلول های زنده را نیز با این میکروسکوپ ها مطالعه کرد. در برخی موارد برای عکس برداری پیوسته و دراز مدت از سلول فعال ، دوربینی به میکروسکوپ وصل می شود.مطالعه سلولهای زنده با میکروسکوپ تداخلی(interference microscope) و میکروسکوپ زمینه سیاه(dark field microscope) نیز مقدور است. سیسم های نوری خاصی در تمام این نوع میکروسکوپ ها وجود دارد که به علت ویژگی آنها تباین کافی بین اجزای سلول ایجاد و مشاهده ی سلول های زنده مقدور می شود. استفاده از میکروسکوپ زمینه سیاه برای مشاهده ی حرکت باکتری معمول است، که در این مورد ایجاد تباین بین سلول باکتری زنده و محیط اطرافش مهم است.
میکروسکوپ الکترونی نگاره (scanning electron microscope)
نوع ساده تر میکروسکوپ الکترونی است برای بررسی نمونه با این میکروسکوپ ، نمونه با لایه ای نازک از فلز سنگین به صورت یکنواخت پوشیده شود. الکترون های تابیده شده به سطح نمونه از هیچ ناحیه ای از آن عبور نمی کنند، بلکه در برخورد با سطح نمونه باعث تولید الکترون های بازتابیده می شوند. این الکترون ها تشخیص داده شده و تصویری سه بعدی از سطح نمونه حاصل می گردد. قدرت جداسازی میکروسکوپ الکترونی نگاره حدود nm10 است.
میکروسکوپ STM و میکروسکوپ پرتو X
• STM حروف اول Scanning Tunneling Microscope است این نوع میکروسکوپ در دهه 1970 اختراع شد و مخترعان آن در سال 1981 جایزه نوبل را دریافت کردند.همانطور که گفته شد طول موج محدودیتی برای میزان R تعیین می کند. نوآوری STM در این است که در آن امواج نوری یا امواج نوع دیگر به کار گرفته نمی شودو هیچ نوع عدسی در آن وجود ندارد.بیان دقیق نحوه کار این میکروسکوپ خارج از توان این مطلب است ولی به طور خلاصه سوندی که نوک آن به اندازه یک اتم است، ویژگی های نمونه را در ابعاد اتمی روبش می کند . STM ساختار سطحی نمونه را بررسی می کند.اما میکروسکوپ مشابه دیگر ویژگی های الکتریکی ، مغناطیسی و یا دمای نمونه را تعیین می کنند. در حال حاضر این میکروسکوپ ها برای نمونه های زیستی و بیشتر برای نمونه های غیر زیستی مورد استفاده قرار می گیرند.
میکروسکوپ پرتو X نوع دیگری از میکروسکوپ های نوین است که کاربرد بیشتری برای نمونه های زیستی دارد. قدرت جداسازی آن چند صد آنگسترم و ضعیفتر از میکروسکوپ الکترونی است ، اما سلول های زنده با آن قابل بررسی هستند.
میكروسكوپ ماوراء بنفش (Ultra Violet Microscope)
میكروسكوپ ماوراء بنفش یا میكروسكوپ U.V. كه منبع تغذیه نور ، اشعه U.V. میباشد. نسبت به میكروسكوپ نوری معمولی قدرت تفكیك بالاتری داشته چراكه اشعه ماوراء بنفش طول موج كوتاهتری نسبت به نور مرئی دارد . عدسی شیئی بكار رفته در این میكروسكوپ از جنس كوارتز میباشد. بدلیل مضر بودن اشعه ماوراء بنفش برای چشم انسان، از تصویر شیء عكسبرداری شده و سپس بر روی صفحه مانیتور قابل مشاهده است ( قدرت تفكیك 600 آنگستروم )
میكروسكوپ زمینه سیاه (Dark Field Microscope)
منبع تغذیه نور در این نوع میكروسكوپ نور مرئی میباشد و با ایجاد انكسار نور توسط آئینه های محدب و مقعر شیء یا نمونه مورد بررسی، شفاف و نورانی در زمینه سیاه دیده میشود.
اجزای میكروسكوپ نوری
1- اجزای نوری : اجزای نوری عمدتاً مشتمل بر منبع تغذیه نور و قطعات مرتبط با آن میباشد ، از قبیل لامپ با ولتاژ 20 وات ، فیلتر تصحیح نور و كندانسور كه كندانسور مشمل بر پنج قطعه است كه نور را تصحیح كرده و بر روی نمونه یا شیء مورد بررسی متمركز میكند:
2- فیلتر رنگی ( تصحیح نور ) 3- دیافراگم كه حجم نور را تنظیم میكند
4- دو عدد عدسی محدب 5- پیچ نگهدارنده كندانسور 6- پیچ تنظیم دیافراگم
اجزای مكانیكی :
1- پایه (Base) : كلیه قطعات میكروسكوپ بر روی پایه مستقر میباشد . در برخی از مدلهای میكروسكوپ نوری منبع نور ، فیوز و كابل برق در پایه تعبیه میگردد .
2- دسته (Handle) : جهت حمل و نقل میكروسكوپ از دسته استفاده میشود . نكته قابل توجه آنكه به هنگام جابجایی میكروسكوپ آن را روی میز كار نمی كشیم .
3- لوله میكروسكوپ (Barrel): مشتمل بر عدسی شیئی (Ocular lens) و عدسی چشمی(Objective lens) كه با بزرگنــمائی های مختلف طراحی می شوند. عــدسی شیـئی دارای بزرگنمائی های X4 ، X10 ،X40 ، X60 و X100 و عدسی چشمی دارای بزرگنمائی های X10 ، X15 ، X18 میباشد كه بسته به نوع میكروسكوپ متفاوت است. عدسی شیئی معمولاً از چندین عدسی محدب كه در آن تعبیه شده است تشكیل میگردد.
4- صفحه گردان یا متحرك (Revolver) : عدسیهای شیئی بر روی این صفحه قرار میگیرند و با چرخاندن آن موقعیت عدسیهای شیئی تغییر میكند.
5- پیچ حركات تند (Macrometrique) : این پیچ بر روی دسته تعبیه شده است و باعث میگردد كه صفحه پلاتین با سرعت بیشتری در جهت عمودی جابجا شود.
6- پیچ حركات كند (Micrometrique) : این پیچ بر روی پیچ حركات تند قرار داد و صفحه پلاتین را در جهت عمودی و درحد میكرون جابجا میكند .
7- صفحه پلاتین (Platine plate) : صفحه ای است كه نمونه مورد نظر روی آن قرار میگیرد و در جهت طول و عرض دارای دو خط كش مدرج میباشد كه جهت ثبت و یادداشت مكان یك نمونه خاص بكار میرود .
8- پیچ طول و عرض : این پیچ زیر صفحه پلاتین قرار دارد كه آن را در جهت طول و عرض جابجا میكند .
بزرگنمائی یك میكروسكوپ حاصل ضرب بزرگنمائی عدسی شیئی در بزرگنمائی عدسی چشمی میباشد .
منابع :
میکروسکوپ http://fa.wikipedia.org
انواع میكروسكوپ http://geoaria.blogfa.com
میکروسکوپ نوری http://daneshnameh.roshd.ir
انواع میكروسكوپ http://msshamraz.wordpress.com
میکروسکوپ http://www.omzm.blogfa.com
آشنائی با میكروسكوپ و انواع آن http://www.sanru.ac.ir
میکروسکوپ الکترونی http://daneshnameh.roshd.ir
انواع میكروسكوپ http://www.metallurgyis.ir
میكروسكوپ یكی از وسایل آزمایشگاهی اصلی در آزمایشگاه گیاه شناسی است . كه در اینجا انواع آن را مورد بحث و بررسی قرار داده و طرز كار با میكروسكوپ نوری معمولی را به تفصیل ارائه مینمائیم .
میكروسكوپهای مختلف دارای بزرگنمائی های متفاوتی میباشند كه عموماً با وجود عدسیهای گوناگون، تصویر نمونه مورد نظر چند برابر میشود . اصول كلی در تمامی انواع میكروسكوپها براساس عبور نور با طول موجهای متفاوت از چندین عــدسی محدب میباشد كه هرچقدر طول موج نور بكار رفته در میكروسكوپ مزبور كوتاهتر باشد قدرت تفكیك و یا جــداكنندگی آن میكروسكوپ بیشتر است . برای مثال قدرت تفكیك چشم انسان 1/0 میلیمتر میباشد و میكروسكوپ نوری معمولی 24/0 میكرون . بیشتر میکروسکوپ هایی که تاکنون ابداع شده اند، میکروسکوپ نوری بودند. میکروسکوپ های نوری میکروسکوپ هایی هستند که برای بررسی یک جسم، از پرتوهای نور استفاده می کنند و نور را به جسم موردنظر می تابانند. با این همه میکروسکوپ نوری یک ضعف عمده دارد که محدودیت قدرت تفکیک آن است. به دلیل ماهیت موجی نور، موج های مختلف موجود در یک پرتو نور، با یکدیگر تداخل می کنند. به همین دلیل، وقتی با استفاده از عدسی یک پرتو نور را متمرکز می کنیم، بسته به طول موج نور و زاویه یی که عدسی می تواند نور را جمع کند، یک نقطه نورانی به پهنای 200 نانومتر در جهت های X و Y و عمق 500 نانومتر در راستای Z تشکیل می شود.در دهه 1930 انواع میکروسکوپ های الکترونی ابداع شد. هر چند این میکروسکوپ ها همچنان گران است، اما استفاده از آنها متداول شد. با ابداع میکروسکوپ های الکترونی (که از پرتوهای الکترون به جای پرتو نور استفاده می کند) قدرت تفکیک به شدت افزایش یافت، زیرا طول موج پرتوهای الکترون کمتر از طول موج فوتون است. فوتون «ذره» تشکیل دهنده نور است.هر چند با ابداع میکروسکوپ های الکترونی دنیای کاملاً تازه یی از جزئیات به روی ما باز شد که پیش از آن مشاهده نکرده بودیم، اما استفاده از آن برای تصویربرداری از نمونه های زیستی چندان مناسب نیست. برای آنکه بتوانیم نمونه یی را با استفاده از میکروسکوپ الکترونی مشاهده کنیم، باید نمونه ها را در خلأ و به دور از هوا نگهداری کرد.
علاوه بر این پیش از اینکه بتوان جسم را زیر میکروسکوپ تماشا کرد، باید با استفاده از روش هایی آن را آماده کرد، از جمله برش جسم به لایه های نازک با استفاده از فلزهایی مثل اورانیوم، سرب یا پوشاندن نمونه با انواع فلزهای رسانا. در هر مورد ماده زیستی شناختی مشاهده شده به وسیله میکروسکوپ الکترونی دیگر زنده نیست.هر چند میکروسکوپ الکترونی در زیست شناسی و پزشکی کاربردهای فراوانی دارد، اما مطلوب آن است که بدون کشتن نمونه ها بتوانیم قدرت تفکیک را زیاد کنیم گرچه سلول های انسان ها و حیوانات به قدر کافی بزرگ است و می توان با استفاده از میکروسکوپ های نوری آنها را مشاهده کرد. کارکرد سلول به سنتز و انتقال پروتئین هایی بستگی دارد که با یکدیگر بر هم کنش دارند یا به هم متصل می شوند تا کار ویژه یی را انجام دهند. برای مثال واکنش های ایمنی شناختی بدن ما به توانایی سلول ها برای تولید پروتئین هایی بستگی دارد که می توانند با اجسام خارجی مقابله کنند. علاوه بر این مرگ سلول ها نیز به پروتئین ها مربوط می شود و ناتوانی سلول ها برای مرگ کنترل شده به سرطان منجر می شود. با توجه به اینکه قدرت تفکیک میکروسکوپ های نوری معمولی حدود 200 نانومتر است، نمی توان چگونگی برهم کنش پروتئین را دید و دریافت که آیا پروتئین ها اصولاً با یکدیگر برهم کنش دارند یا خیر، چگونه پروتئین ها به بخش های خاصی از سلول منتقل می شوند و چرا وجود آنها در این بخش خاص ضروری است. درک این مکانیسم ها در پژوهش های پزشکی و ابداع روش های درمانی جدید بسیار ضروری است.
تاریخچه بعضی از وقایع مهم مربوط به میكروسكوپ به شرح زیرند: در سال 1655 روبرت هوگ كه یك فیزیكدان بود،
اولین مشاهدهی میكروسكوپی را انجام داد. وی برای اولین بار توانست بقایای
دیوارهی سلولهای مردهی گیاهی را در برشی از چوبپنبه مشاهده كند. در سال
1674 آنتونیوان لیوون هوك. كه یك پارچه فروش بود، برای اولین بار توانست
تك سلولهای زنده (پروتوزوآ) را مشاهده كند. در سال 1683 آنتونی و آن لیوون
هوگ با تكمیل میكروسكوپی كه ساخته بود، توانست باكتریها را نیز مشاهده كند.
در سال 1932 اولین میكروسكوپ الكترونی اختراع شد. تاریخچه میكروسكوپ در روزگاران قدیم, كوچكترین موجودات زنده ای
كه مردم می شناختند آنهایی بودند كه به زحمت با چشم دیده می شوند. ولی آیا
ممكن بود موجوداتی هم باشند كه با چشم دیده نشوند؟ اگر با چشم دیده نمی
شدند، با چه وسیله ای ممكن بود آنها را دید. البته در آن زمانم مردم به
وسایلی می توانستند كاری كنند كه چیزهای خیلی كوچك بزرگتر از آنچه بودند
نشان داده شوند. مثلاً بعضی ازمردم متوجه شده بودند كه اگر از میان شیشه ای
كه سطح آن منحنی باشد به چیزهای خیلی كوچك نگاه كنند, آنها بزرگتر از آنچه
هستند به نظر می آیند. با این همه, فقط در حدود سال 1650 میلادی بود
كه دانشمندان با این شیشه های منحنی به چیزهای خیلی كوچك نگاه كردند و به
دقت به بررسی آنها پرداختند . اسم این شیشه ها را, كه سطح منحنی داشتند,
عدسی گذاشتند, زیر اشكال آنها مثل شكل دانه های عدس بود. معمولاً برای
اینكه به چیزهای بسیار كوچك نگاه كنند, بیش از یك عدسی به كار می بردند.
عدسی ها را در دو انتهای یك لوله فلزی جا می دادند. آنهارا طوری بر جا می دادند كه چیزهای بسیار كوچك بهتر دیده شوند. اسم این لوله را, با عدسی هایی كه درون آن بود, میكروسكوپ گذاشتند. میكروسكوپ از دو واژه یونانی میكرو, به معنی
كوچك و سكوپ, به معنی دیدن, گرفته شده است. بنابراین میكروسكوپ یعنی دیدن
چیزهای كوچك. یكی از موجودات كوچك زنده كه دانشمندان بیش از همه آن را مورد
مطالعه قرار دادند كك بود. برای همین بود كه اسم اولین میكروسكوپ ها را
شیشه های کكی گذاشته بودند. قبل از اختراع میكروسكوپ در اواسط قرن هفدهم,
مشاهده سلول مقدور نبود, زیرا سلول واحد بسیار كوچكی است كه با چشم غیر
مسلح قابل رویت نیست. روبرت هوك اول بار در سال 1665 زیر میكروسكوپ ابتدایی
كه خود ساخته بود سلولهای مرده را در برش های چوب پنبه و نوعی كمك مشاهده
كرد. این سلولهای تو خالی و متصل به هم, شكل اتاقكهای لانه زنبور را
داشتند و هوك آنها را سلولی نامید كه به زبان لاتین مفهوم اتاقكهای كوچك را
دارد. چند سال بعد طبیعت شناسی بنام آنتونی وان
لیوون هوك سلولهای زنده را در قطره های آبی كه از بركه برداشته بود در زیر
میكروسكوپ مشاهده كرد و آنها را جانوران كوچك نامید. او چند نمونه خشك شده خود را بین سالهای 1674 و 1687 به فرهنگستان سلطنتی لندن فرستاد. لیوون هوك بر روی هم توانست 419 میكروسكوپ و
عدسی بسازد. او هر بار كه عدسی یا میكروسكوپ بهتری می ساخت, می توانست
میكرو ارگانیسمهای كوچكتری ببینید. در سال 1683 میلادی, عدسی دیگری ساخت كه می
توانست چیزهای خیلی كوچك را نشان دهد. لیوون هوك فكر می كرد كه این چیزهای
خیلی كوچك باید موجودات زنده ای باشند. ولی این چیزها به قدری كوچك بودند
كه فقط مثل نقطه ها و میله های كوچكی به نظر می آمدند. او نمی توانست عدسی
دیگری بسازد كه آن قدر قوی باشد كه بتواند آنها را واضح نشان دهد. این بود
كه ناچار مطالعه آنها را رها كرد. بعدها این چیزهای كوچك را كه او نخستین بار
دید باكتری نامیدند. باكتری از واژه ای یونانی به معنی میله كوچك گرفته شده
است. لیوون هوك نخستین كسی بود كه میكروبها را دید, و تا صد سال بعد هیچ
كس دیگری پیدا نشد كه بتواند كاری بهتر از او انجام دهد. سر انجام, در
سالهای دهه 1780 میلادی, اوتوفریدریك مولر, زیست شناس دانماركی ترتیبی داد
كه میكروبها اندكی واضعتر نشان داده شوند. او نخستین كسی بود كه كوشید تا
باكتریها را برحسب شلهای متفاوت آنها به گروههای مختلف تقسیم كند. عدسیها برای اینكه چیزها را بزرگتر از آنچه
هستند نشان دهند پرتوهای نور را می شكنند, ولی همه رنگ های نور را به یك
اندازه نمی شكنند. نور معمولی تركیبی است از چندین رنگ. در آن زمان, وقتیكه
میكروسكوپها را طوری میزان می كردند كه چیزهای كوچك را به یكی از این چند
رنگ بطور واضح نشان دهند, رنگهای دیگر مبهم می شدند. برای همین باكتریهایی
كه زیر میكروسكوپ دیده می شدند مبهم به نظر می آمدند و مثل این بود كه كرك
رنگینی دورشان را گرفته باشد. ولی در سال 1830 میلادی, جوزف جكسون لیستر,
عینكساز انگلیسی كه سر و كارش با ساختن عدسی بود, دو نوع عدسی را با هم
تركیب كرد. هر یك از آنها رنگها را به نحو متفاوتی می شكست. هر تاثیری كه
یك عدسی در رنگها داشت, عكس آن تاثیر را عدسی دیگر در آنها داشت, چنانكه یك
عدسی تاثیرهای نامساعد عدسی دیگر را خنثی می كرد. به این ترتیب, تركیب این
دو نوع عدسی با یكدیگر سبب می شد كه چیزهای كوچك به رنگ اصلی خود و بطور
واضح نشان داده شوند. با بهبود روشهای میكروسكوپی, دانشمندان توانستند
بافتهای گوناگون را بررسی كنند. اختراع میكروسكوپ تحول بزرگی در علم زیست
شناسی بوجود آورد. با به كارگیری این ابزار قوی, بشر توانست ذراتی را كه با
چشم دیده نمی شوند مشاهده كند: یك سلول جانوری را در نظر بگیرید كه قطر
متوسط آن بین ۱۰تا۲۰ است این سلول ۵۰بار کوچکتر ازریزترین جسم قابل روئیت
با چشم غیر مسلح است بنابراین تنها با اختراع میکروسوپ نوری بود که آدمی
توانست سلول را ببیند. بعد از گذشت چند قرن, میكروسكوپ همچنان نقش
مهمی در پژوهش های زیستی ایفا می كند و در سالهای اخیر تحولات شگرفی در
بهبود كیفیت آن صورت گرفته است. یكی از عمده ترین پیشرفتها در ساخت
میكروسكوپ, اختراع نوع الكترونی آن در دهه 1940 بود كه امكان مشاهده ذرات و
اندامكهای درون سلولی را بهتر از گذشته فراهم كرد. در ضمن باید تاكید شود
كه امروزه میكروسكوپ نه تنها جهت بررسی شكل و ساختار نمونه های زیستی مورد
استفاده قرار می گیرد, بلكه برای تعیین ارتباط بین ساختارهای تشكیل دهنده
سلول و فعالیتهای گوناگون آنها نیز نقش به سزایی ایفا می كند. انواع
میكروسكوپها شامل موارد زیر می باشد: 1- میكروسكوپ زمینه روشن 2- میكروسكوپ فلور
سنت 3- میكروسكوپ اختلاف فاز 4- میكروسكوپ تداخلی 5- میكروسكوپ زمینه سیاه
6- میكروسكوپ الكترونی گذاره 7- میكروسكوپ الكترونی نگاره 8- میكروسكوپ
STM تقسیم بندی انواع میكروسكوپ 1- میكروسكوپ نوری ( Light Microscope ) منبع نور در این میكروسكوپ نور مرئی میباشد و
با عبور از چندین عدسی محدب كه در آن تعبیه شده است و نیز یك منشور كه
مسیر نور را تغییر میدهد ( قدرت تفكیك 24/0 میكرون ) . میكروسكوپهای نوری میكروسكوپ نوری زمینه روشن: قسمتهای مهم یك میكروسكوپ نوری عبارتند از: 1- عدسی چشمی: این عدسی برای مطالعه و مشاهده تصویر است. 2- عدسی شیئی: این عدسی برای بزرگنمایی است و شامل چهار عدسی می باشد: الف) عدسی شماره 4 (عدسی كوچك) ب) عدسی شماره 10 (عدسی خشك) ج) عدسی شماره 40 (عدسی خشك) د) عدسی شماره 100 (عدسی روغنی) 3- كندانسور: كندانسور نور را جمع كرده و آن را بطور مستقیم روی نمونه هدایت می كند. 4- دیافراگم: مقدار نور ورودی را كم و زیاد می كند. 5- ماكرومتر:ماكرومتر صفحه میكروسكوپ را بالا و پایین برده و برای پیدا كردن تصویر نمونه بكار می رود. 6- میكرومتر: تصویر تنظیم شده را واضحتر كرده و آن را برای مشاده مشخص تر می كند. بین عدسی شیئی (عدسی 100) و نمونه فاصله ای
در حدودmm 1/8 وجود دارد كه این فاصله را فاصله كانونی گویند كه با روغن
امرسیون این فاصله را پر می كنند در غیر این صورت بعلت وجود هوا و شكست نور
عبوری از نمونه, تصویر ناواضح خواهد بود. نمونه روی لام (تیغ شیشه ای) گذاشته می شود و
سپس روی جایگاه نمونه میكروسكوپ قرار می گیرد. نور از چراغی در پایین
میكروسكوپ توسط كندانسور بر سطح نمونه متمركز می شود. نوری كه توسط نمونه
جذب نشده و از آن عبور كرده است به عدسی شیئی می رسد و در نتیجه تصویری
بزرگ شده از نمونه بدست می آید. این تصویر بار دیگر توسط عدسی چشمی بزرگ می
شود. بزرگنمایی نهایی, حاصل ضرب بزرگنمایی های دو عدسی است. چنانچه
بزرگنمایی عدسی شیئی 100 و بزرگنمایی عدسی چشمی 10 باشد, بزرگنمایی نهایی
1000 برابر خواهد بود. مهمترین ویژگی عدسی میكروسكوپ قدرت جداسازی
یعنی توانایی تشخیص بین دو نقطه نزدیك به هم است. قدرت جداسازی یك
میكروسكوپ در عمل نمایانگر كوچكترین جسم قابل رویت با آن میكروسكوپ است و
هر چه بیشتر باشد, اجسام كوچكتری را با آن میكروسكوپ می توان دید. قدرت
جداسازی هر میكروسكوپ معمولاَ با حد تفكیك یا R مشخص می شود. حد تفكیك
مساوی است با نزدیكترین فاصله بین دو جسم بطوریكه هر یك هنوز بصورت مجزا
قابل مشاهده باشد. هر قدر میزان R كوچكتر باشد, قدرت جداسازی میكروسكوپ
بیشتر و بهتر است. عوامل بسیاری در تعیین R دخالت دارند, از جمله طول موج
تابش كه با R رابطه مستقیم دارد. از لحاظ نظری, كوچكترین مقدار ممكن برای R
در میكروسكوپ نور حدود 200nm است كه تنها بهترین میكروسكوپهای نوری این حد
تفكیك را دارند. حد تفكیك در اغلب میكروسكوپ های نوری كمتر از 500nm نیست,
لذا اشیایی كوچكتر از 500nm با آنها قابل مشاهده نیستند. مشاهده سلولهای
باكتری و میتوكندری با میكروسكوپ نوری مقدور است, اما مشاهده ریبوزوم ها با
آن ممكن نیست. تفكیك انواع سلولها, مثلاَ گلبول های قرمز از گلبولهای سفید
خون یا سلولهای فیبرو بلاستی از سلولهای پوششی با میكروسكوپ نوری امكان
پذیر است. این میكروسكوپ در آزمایشات باكتری شناسی, انگل شناسی, قارچ
شناسی, حشره شناسی و بافت شناسی كاربرد دارد. اجزای میكروسكوپ نوری 1- اجزای نوری : اجزای نوری عمدتاً
مشتمل بر منبع تغذیه نور و قطعات مرتبط با آن میباشد ، از قبیل لامپ با
ولتاژ 20 وات ، فیلتر تصحیح نور و كندانسور كه كندانسور مشمل بر پنج قطعه
است كه نور را تصحیح كرده و بر روی نمونه یا شیء مورد بررسی متمركز میكند: 1 – فیلتر رنگی ( تصحیح نور ) 2 – دیافراگم كه حجم نور را تنظیم میكند 3 – دو عدد عدسی محدب 4 – پیچ نگهدارنده كندانسور 5 - پیچ تنظیم دیافراگم 2 – اجزای مكانیكی : 1 – پایه ( Base ) : كلیه قطعات میكروسكوپ بر
روی پایه مستقر میباشد . در برخی از مدلهای میكروسكوپ نوری منبع نور ،
فیوز و كابل برق در پایه تعبیه میگردد . 2 – دسته ( Handle ) : جهت حمل و نقل
میكروسكوپ از دسته استفاده میشود . نكته قابل توجه آنكه به هنگام جابجایی
میكروسكوپ آن را روی میز كار نمی كشیم . 3 – لوله میكروسكوپ ( Barrel ): مشتمل بر
عدسی شیئی ( Ocular lens ) و عدسی چشمی (Objective lens) كه با بزرگنــمائی
های مختلف طراحی می شوند. عــدسی شیـئی دارای بزرگنمائی های X4 ، X10 ،X40
، X60 و X100 و عدسی چشمی دارای بزرگنمائی های X10 ، X15 ، X18 میباشد كه
بسته به نوع میكروسكوپ متفاوت است. عدسی شیئی معمولاً از چندین عدسی محدب
كه در آن تعبیه شده است تشكیل میگردد. 4 - صفحه گردان یا متحرك ( Revolver ) :
عدسیهای شیئی بر روی این صفحه قرار میگیرند و با چرخاندن آن موقعیت عدسیهای
شیئی تغییر میكند. 5 - پیچ حركات تند ( Macrometrique ) : این
پیچ بر روی دسته تعبیه شده است و باعث میگردد كه صفحه پلاتین با سرعت
بیشتری در جهت عمودی جابجا شود. 6 – پیچ حركات كند ( Micrometrique ) : این
پیچ بر روی پیچ حركات تند قرار داد و صفحه پلاتین را در جهت عمودی و درحد
میكرون جابجا میكند . 7 – صفحه پلاتین ( Platine plate ) : صفحه
ای است كه نمونه مورد نظر روی آن قرار میگیرد و در جهت طول و عرض دارای دو
خط كش مدرج میباشد كه جهت ثبت و یادداشت مكان یك نمونه خاص بكار میرود . 8 – پیچ طول و عرض : این پیچ زیر صفحه پلاتین قرار دارد كه آن را در جهت طول و عرض جابجا میكند . بزرگنمائی یك میكروسكوپ حاصل ضرب بزرگنمائی عدسی شیئی در بزرگنمائی عدسی چشمی میباشد . 2 – میكروسكوپ ماوراء بنفش ( Ultra Violet Microscope ) میكروسكوپ ماوراء بنفش یا میكروسكوپ U.V. كه
منبع تغذیه نور ، اشعه U.V. میباشد. نسبت به میكروسكوپ نوری معمولی قدرت
تفكیك بالاتری داشته چراكه اشعه ماوراء بنفش طول موج كوتاهتری نسبت به نور
مرئی دارد . عدسی شیئی بكار رفته در این میكروسكوپ از جنس كوارتز میباشد.
بدلیل مضر بودن اشعه ماوراء بنفش برای چشم انسان، از تصویر شیء عكسبرداری
شده و سپس بر روی صفحه مانیتور قابل مشاهده است ( قدرت تفكیك 600 آنگستروم
). 3 – میكروسكوپ فلورسانس (Fluorescence Microscope ) میکروسکوپ فلورسانت (fluorescent microscope) انواع خاصی از میکروسکوپ نوری که منبع نور آن
پرتوهای فرابنفش است.برای مشاهده نمونه زیر این میکروسکوپ ها بخش ها یا
ملکول های ویژه داخل سلول با مواد فلورسانت یا نورافشان رنگ آمیزی می شوند.
زمانی هدف تشخیص پروتئین های خاص یا جایگاه آنها در سلول باشد، روش های
معمولی رنگ آمیزی که پروتئین ها را به طور عام رنگ می کنند قابل استفاده
نیست.برای رنگ آمیزی اختصاصی، معمولا از پادتن های اختصاصی متصل به مواد
فلورسانت استفاده می شود.مواد فلورسانت نور را در طول موج فرابنفش جذب می
کنند و در طول موج بلندتری در طیف مرئی تابش می کنند. تصویری که دیده می
شود حاصل نور تابش شده از نمونه است. رودامین و فلورسئین دو نوع از رنگ های
معمول فلورسانت هستند که به ترتیب نور قرمز و سبز از خود تابش می کنند. کارکرد میکروسکوپ های فلورسانس کارکرد میکروسکوپ های فلورسانس در ابتدای قرن بیستم پدیده فلورسانس در ساخت
میکروسکوپ به کار گرفته شد. فلورسانس یکی از پدیده های مربوط به
نورتابی(لومین سانس) است. ما معمولاً وقتی جسمی را می بینیم که نور از آن
جسم بازتاب می شود. رنگ جسم نیز به این موضوع وابسته است که جسم چه طول
موجی را بازتاب می کند. در پدیده فلورسانس مولکول یک فوتون(یک ذره نور) با
طول موج خاص را جذب و سپس آن را با طول موج بلندتری منتشر می کند.فلورسانس
یکی از روش های بسیار متداول در تصویربرداری بافت های زیست شناختی است.
مواد زیست شناختی معمولاً نور را به شدت متفرق می کنند و در نتیجه تماشای
آن ورای سطح سلول دشوار است. در پدیده فلورسانس معمولاً طول موج نور گسیل
شده از طول موج نور تابیده شده بیشتر است، بنابراین نور متفرق شده از سطح
سلول را می توان از نور تابیده شده به سلول تفکیک کرد. برای انجام این کار
از آینه های دورنگی استفاده می کنند. این آینه ها نور تابیده شده را دوباره
به نمونه برمی گردانند، اما نور فلورسانس از آن عبور می کند، در نتیجه
تماشای ساختارهای درونی سلول امکان پذیر می شود.برخی مواد زیست شناختی به
طور طبیعی فلورسنت هستند، اما رنگ ها و پروتئین های فلورسنت فراوانی نیز
وجود دارد که می توان از آنها برای رنگ آمیزی بخش های ویژه یک سلول مثل
هسته استفاده کرد. حتی می توان آنها را به پروتئین های خاص درون سلول متصل
کرد، در نتیجه پیگیری حرکت آنها درون سلول امکان پذیر می شود.استفاده از
رنگ ها و پروتئین های نور کلید زدنی فلورسنت که به تازگی کشف شده است،
کاربردهای بسیاری در تصویربرداری فلورسانس دارد. این مولکول ها می توانند
دو حالت داشته باشند؛ یک حالت درخشان یا حالت فلورسنت و یک حالت تاریک یا
غیرفلورسنت.کلیدزنی بین این دو حالت با تاباندن نور با دو طول موج متفاوت
انجام می شود. یکی از کاربردهای مولکول های نور کلیدزدنی
ردیابی پروتئین ها است. اگر مولکول های فلورسنت به پروتئین های خاص متصل
شوند و یک بخش کوچک از آنها فعال شود، پیگیری جابه جایی پروتئین ها بسیار
آسان تر از حالتی است که همه پروتئین های درون سلول نور را گسیل کنند.
علاوه بر این لحظه دقیق فعال سازی را می توان کنترل کرد. قدرت تفکیک زیاد بدون کشتن نمونه چگونه می توان بدون آنکه نمونه های زیست
شناختی را از بین برد، میکروسکوپ هایی با قدرت تفکیک زیاد ساخت؟ از آنجایی
که قدرت تفکیک یک میکروسکوپ به طول موج بستگی دارد، یک راه برای افزایش
قدرت تفکیک کاهش دادن طول موج است. برای مشاهده نمونه بوسیله این میكروسكوپ ها,
بخش ها یا مولكول های ویژه در داخل سلول با مواد فلورسنت یا نور افشان رنگ
آمیزی می شوند. زمانی كه هدف تشخیص پروتئین های خاص یا جایگاه آنها در سلول
باشد, روش های معمول رنگ آمیزی كه پروتئین ها را به طور عام رنگ می كنند
قابل استفاده نیستند. برای رنگ آمیزی اختصاصی, معمولاَ از پادتن های
اختصاصی متصل به مواد فلورسنت استفاده می شود. در میكروسكوپ فلورسنت از ماوراء بنفش بعنوان
نور استفاده می شود. ماوراء بنفش طول موج كمتر، انرژی بیشتر و قدرت نفوذ
زیادی دارد. عدسی هایی كه در میكروسكوپ فلورسنت به كار رفته اند از جنس
كوارتز می باشد چون نور ماوراء بنفش از عدسی های معمولی عبور نمی كند. این نوع میكروسكوپ به دو دسته فیلتر مجهز
هستند. دسته اول بین منبع نور و نمونه قرار دارد و فقط اجازه می دهد كه
امواج تابش شده از ماده فلورسنت، عبور نمایند. دسته دوم بین نمونه و عدسی
چشمی قرار دارد و تنها به امواج تابش شده از ماده فلورسنت، اجازه عبور می
دهد. رود امین و فلورسئین دو نوع از رنگهای معمولی فلورسنت هستند كه به
ترتیب نور قرمز و سبز از خود تابش می كنند. این میكروسكوپ برای مطالعه
انواع آنتی بادی از نظر ایمنی شناسی و بررسی بعضی از باكتریها مثل مایكو
باكتریوم توبركلوزیس ( میكروب سل) از نظر باكتری شناسی كار برد دارد. بطوركلی مواد از لحاظ خاصیت فلورسانس دو نوعند : - فلورسانس اولیه كه این مواد ذاتاٌ خاصیت فلورسانس دارند یعنی از خود نور ساطع میكنند مثل ویتامینها و رنگها . - فلورسانس ثانویه كه از خود خاصیت فلورسانسی
نداشته و با رنگ آمیزی و معرفهای گوناگون از قبیل سولفات بربرین و نارنجی
آكریدین خاصیت فلورسانسی را به آنها القاء میكنیم. منبع تغذیه نور در این میكروسكوپ اشعه U.V.
میباشد. در اینجا نیز از تصویر شیء عكسبرداری شده كه بر روی صفحه مانیتور
قابل مشاهده است 4 – میكروسكوپ زمینه سیاه ( Dark Field Microscope ) مطالعه سلول های زنده با این میكروسكوپ ها
نیز مقدور است. سیستم های نوری خاصی در تمام این نوع میكروسكوپ ها وجود
دارد كه تباین كافی بین اجزار سلول ایجاد كرده، مشاهده سلول های زنده را
مقدور می سازند. در میكروسكوپ زمینه سیاه نور حامله از منبع
نوری به شكل مخروط در می آید و انوار از اطراف به نمونه تابیده می شود این
كار توسط كندانسور خاص این میكروسكوپ انجام می گیرد. در نتیجه تصویر نمونه
بصورت روشن در یك زمینه تاریك مشاهده می شود. استفاده از میكروسكوپ زمینه
سیاه برای مشاهده حركت باكتری معمول است ( مثل اسپیروكت تروپونها پالیدوم (
عامل بیماری سیفیلیس). منبع تغذیه نور در این نوع میكروسكوپ نور
مرئی میباشد و با ایجاد انكسار نور توسط آئینه های محدب و مقعر شیء یا
نمونه مورد بررسی، شفاف و نورانی در زمینه سیاه دیده میشود. 5 - میكروسكوپ اختلاف فاز ( Phase Contrast Microscope ) مزیت میکروسکوپ اختلاف فاز در این است که می
توانیم با آن سلول های زنده را با جزئیات بیشتر مشاهده کنیم.تیمارهایی مثل
تثبیت نمونه می توانند دگرگونی هایی در ساختار درونی سلول بوجود آورند.
بنابراین مطالعه سلول های زنده که هیچ تیماری ندیده اند خیلی مطلوب است. می
توان فرایند هایی مثل تقسیم میتوز(mitosis) در سلول های زنده را نیز با
این میکروسکوپ ها مطالعه کرد. در برخی موارد برای عکس برداری پیوسته و دراز
مدت از سلول فعال ، دوربینی به میکروسکوپ وصل می شود.مطالعه سلول های زنده
با میکروسکوپ تداخلی(interference microscope) و میکروسکوپ زمینه
سیاه(dark field microscope) نیز مقدور است. سیسم های نوری خاصی در تمام
این نوع میکروسکوپ ها وجود دارد که به علت ویژگی آنها تباین کافی بین اجزای
سلول ایجاد و مشاهده ی سلول های زنده مقدور می شود. استفاده از میکروسکوپ
زمینه سیاه برای مشاهده ی حرکت باکتری معمول است، که در این مورد ایجاد
تباین بین سلول باکتری زنده و محیط اطرافش مهم است. مزیّت میكروسكوپ اختلاف فاز در این است كه می
توانیم با آن سلولهای زنده را با جزئیات بیشتر مشاهده كنیم. تیمهایی مثل
تثبیت نمونه می توانند دگرگونی هایی در ساختار درونی سلول، بوجود آورند.
بنابراین مطالعه سلول های زنده ای كه هیچ گونه تیماری ندیده اند خیلی مطلوب
است. می توان فرآیندهایی مثل تقسیم میتوز در سلول های زنده را نیز با این
نوع میكروسكوپ ها مطالعه كرد. در برخی موارد، برای عكس برداری پیوسته و
دراز مدت از سلول فعال، دوربین به میكروسكوپ وصل می شود. در میكروسكوپ اختلاف فاز نور حاصله از منبع
نوری به انوار مختلف شكسته شده و شكسته نشده تقسیم می شود این كار توس
دیافراگم مخصوص این میكروسكوپ انجام می گیرد. انواری كه می شكنند. به جسم
یا نمونه نفوذ نمی كنند اما انواری كه نمی شكنند به جسم یا نمونه نفوذ می
كنند در نتیجه بین نمونه و محیط اطراف آن اختلاف بوجود می آید و نمونه به
صورت شفاف دیده می شود. منبع تغذیه نور در این نوع میكروسكوپ نور
مرئی میباشد و برای بررسی بافتها یا نمونه هایی كه اختلاف انكساری نوری كمی
دارند مورد استفاده قرار میگیرد بدین منظور صفحه سوراخ داری به نام پلاك
فاز در كندانسور تعبیه میشود . روش استفاده از میکروسکوپ فاز – کنتراست نحوه کار با میکروسکوپ فاز – کنتراست در
انواع مختلف آن متفاوت است و لذا بایستی بر اساس دستورالعمل کارخانه سازنده
عمل نمود و لیکن در اکثر آنها نحوه کار با آن به شرح زیر میباشد: · لامپ را روشن نموده و سپس به تدریج
شدت آنرا تا نصف یا 4/3 شدت ماکزیمم افزایش دهید. روزنه لامپ و کندانسور
substage را کاملا باز نمائید. امتحان نمائید که فیلتر نوری در محل خود
بطور مناسب واقع است. حلقههایی که در زیر کندانسور واقع است را کنار
بزنید. · در ابتدا با استفاده از عدسی شیئی
با توان بالا (mm 4 عدسی شیئی خشک) شروع نمائید. فوکوس سیستم را تنظیم
نموده به گونهای که شیئی و stage را بخوبی بتوان تفکیک نمود. پس از آن
عدسی شیئی را به موقعیت مربوطهاش منتقل نمائید. · کندانسور زیر stage را بگونهای تنظیم نمائید که حدود 5 میلیمتر زیر stage واقع شود. · اسلاید را که حاوی نمونه است و
همچنین لامپ آن را بر روی stage قرار دهید به گونهای که فیلم به سمت بالا
واقع شود. با فشار کمی بر روی اسلاید اتصال یکنواختی با stage فراهم آورید. · تصویر را فوکوس نموده و همچنین
توجه شود که در وجود حباب بتوان آنرا مشاهده و سپس حذف نمود. جهت فوکوس
نمودن اگر خطی بر روی اسلاید قرار دارد و یا آنکه در صورت نبودن میتوان از
خود نمونه برای فوکوس نمودن استفاده نمود. عمل فوکوس کردن با یستی بدقت
انجام شود. · یکی از عدسیهای چشمی را برداشته و
بجایش تلسکوپ مربوطه را بگذارید. با حرکت دادن آن ، آنرا برای صفحه فاز در
بالای عدسی شیئی فوکوس نمائید. فوکوس میکروسکوپ را تغییر نداده و توسط چشمی
کنترل کندی که فوکوس آن تغییر نکرده است. · صفحه دیافراگم مناسب عدسی شیئی
مورد استفاده را در محل خود بین کندانسور و لامپ قرار دهید. سپس کندانسور
را فوکوس نمائید بگونهای که تصویر حلقه روشن از داخل تلسکوپ برابر با حلقه
روی صفحه فاز باشد. مجددا از طریق چشم دیگر که هنوز در محل خودش قرار دارد
ببنید که هنوز تصویر فوکوس میباشد. · با کنار زدن دیافراگم مجددا به
داخل تلسکوپ نگاه نموده و با تغییر پیچهای مربوط به کندانسور آنرا بگونهای
تنظیم نمائید که تصویر فیلمان بطور واضح روی حلقه مربوط به صفحه فاز قرار
گیرد. · دیافراگم را مجددا به محل خود
برگردانید در حالی که بداخل تلسکوپ نگاه میکنید و سپس دیافراگم را به مرکز
بوسیله پیچهای مربوطه منتقل نمائید. حلقه روشن بایستی دقیقا در بین
حلقههای صفحه فاز قرار گیرند. لبههای این دو بایستی بر روی همدیگر بیفتد و
در ضمن بایستی برنگ سفید باشد و نه رنگ دیگر. اندازه حلقه نوری را میتوان
با تنظیم فوکوس کندانسور تنظیم نمود. · مجددا از طریق عدسی چشمی که هنوز
در محل خود قرار دارد به نمونه نگاه کرده و امتحان کنید که هنوز سیستم
فوکوس میباشد. در صورت لزوم بایستی فوکوس را تنظیم نمود. در این حالت با
نگاه به داخل تلسکوپ مجدددا حلقه نور را تنظیم نمائید. · تلسکوپ را خارج نموده و مجدددا
عدسی چشمی دوم را سر جایش بگذارید. نمونه را مورد مطالعه قرار داده ضمن
آنکه در صورت نیاز بایستی نور را نیز تنظیم نمائیم با حرکت دادن نمونه
میتوان ضخامتها و نواحی مختلف نمونه را بررسی و مطالعه نمود. هر از چند
گاهی با جایگزین تلسکوپ وضعیت حلقه روشن را امتحان نمائید. · آزمایش با عدسی mm 2 امیرسیون
روغنی: فوکوس سیستم را چرخانده به گونهای که بوضوح بتوان اسلاید و عدسی
شیئی را مشاهده نمود. دیافراگم را برداشته و سپس یک قطره روغن روی لامل
قرار دهید. عدسی mm 2 ایمرسیون روغنی را به محل خود منتقل نموده و سپس
فوکوس را حرکت داده به گونهای که بین عدسی شیئی و روغن تماس برقرار شود.
مراحل 14 تا 11 را با استفاده از دیافراگم مناسب عدسی مورد استفاده تکرار
نمائید. 6 - میكروسكوپ الكترونی ( Electron Microscope ) قدرت جداسازی میکروسکوپ الکترونی از
میکروسکوپ نوری بهتر است به این معنی که با میکروسکوپ الکترونی اجزای
کوچکتری را می توان دید. قبلا گفته شد حد تفکیک (R) به طول موج نوری بستگی
دارد که به نمونه می تابد. در حقیقت بین این دو رابطه مستقیمی وجود دارد
یعنی هر چقدر طول موج تابشی کوچکتر باشد ،R نیز کوچکتر و قدرت جداسازی
بیشتر است. در میکروسکوپ الکترونی بجای استفاده از نور مرئی از امواج
الکترون ها استفاده می شود. در شرایط مناسب طول موج الکترون ها به nm ۰/۰۰۵
می رسد. در این طول موج بهترین R ممکن حدود nm ۰/۰۰۲ است. در عمل به علت
محدودیت های دیگر ، قدرت جداسازی میکروسکوپ های الکترونی هیچ وقت به این
خوبی نیست.حد تفکیک با میکروسکوپ الکترونی برای ملکول های تخلیص شده ی
زیستی ، حدود ۰/۱ نانومتر و برای سلول ها ۲ نانومتر است که دست کم 100
برابر بهتر از بهترین میکروسکوپ های نوری است. دو نوع میکروسکوپ الکترونی به نام میکروسکوپ
الکترونی گذاره و میکروسکوپ الکترونی نگاره وجود دارد. میکروسکوپ الکترونی
گذاره (transmission electron microscope) زودتر اختراع شد و قدرت جداسازی
بهتری دارد. در این نوع میکروسکوپ ، الکترون ها هنگام برخورد به نمونه از
برخی مناطق آن عبور می کنند و از مناطقی دیگر بازتابیده می شوند. عامل
تعیین کننده در این امر در نهایت ویژگی اتم های تشکیل دهنده ی مناطق مختلف
سلول است. الکترون های عبوری در دستگاه تشخیص داده می شوند و تصویری از
نمونه حاصل می شود. سلول های زنده با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده نیست.
یكی از تجهیزات بزرگ علمی میكروسكوپ الكترونی
است كه براساس قوانین نوری كار میكند دراین دستگاه شار الكترون پر انرژی
از یك منبع الكترون خارج شده وتحت شتاب به طرف هدف میرود در مسیر خود از
روزنه های تعبیه شده در یك فلز عبور كرده وبا عبور از لنزهای مغناطیسی بر
روی شی مورد نظر تابانده شده ودر نتیجه بازتاب نور تصویر شی دیده خواهد شد.
اطلاعاتی را كه میكروسكوپ الكترونی ارائه میدهد: 1 - توپوگرافی شئ : (نقشه برداری )كه با
اشكار كردن مشخصات سطح و بافت داخلی شئ میتوان به خواصی مانند سفتی و میزان
ار تجائی بودن ان پی برد. 2 - مورفولوژی (ریخت شناسی): از ان رو كه در این رویت شكل و سایز ذرات مشخص است میتوان به سختی و استحكام پی برد. 3 - تركیب: این میكروسكوپ میتواند عناصر
سازنده شئ را مشخص نماید بنابراین میتوان به خواصی مانند نقطه ذوب اكتیویته
شئ نیز دست یافت. 4 - بلور شنا سی: میكرو سكوپ الكترونی چگونگی
چیده شدن اتمها را در مجاورت یكدیگر را می دهد وبه این تر تیب میتوان انها
را از نظر رسانایی و خواص الكتریكی بررسی نمود. منبع : khayam.persianblog.com
با قرار دادن یک دست روی پیشانی کودک و 2 انگشت از دست دیگر در زیر نوک چانه، اطمینان حاصل کنید که سر او همچنان به عقب خم شده است.
2) بینی را فشار ببندید و دهان را باز کنید.
با استفاده از شست و انگشت اشاره خود، قسمت نرم بینی کودک را محکم فشار دهید. دقت کنید که سوراخهای بینی بسته باشند تا جلوی خروج هوا گرفته شود.
دهان کودک را باز کنید.
3) احیای تنفسی را آغاز کنید.
- یک نفس عمیق بکشید تا ریههایتان از هوا پر شود. لبهای خود را دور لبهای کودک قرار دهید و دقت کنید که منفذی برای عبور هوا وجود نداشته باشد.
- بهطور بیوقفه به درون دهان بدمید تا قفسه سینه بالا بیاید. ضمن آنکه سر را خم کردهاید و چانه را بالا کشیدهاید، دهان خود را از روی دهان کودک بردارید و پایین آمدن قفسه سینه را مشاهده کنید. اگر قفسه سینه آشکارا بالا برود و بهطور کامل پایین بیاید، شما یک تنفس اثربخش دادهاید.
- دو بار تنفس اثربخش بدهید.
4) نشانههای گردش خون را ارزیابی کنید.
- در کمتر از 10 ثانیه، با نگاه، لمس و سمع به دنبال نشانههای گردش خون (مثل تنفس، سرفه یا حرکت) بگردید.
- اگر گردش خون وجود ندارد، به مدت یک دقیقه احیای قلبی ـ ریوی انجام دهید و سپس، با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید.
- اگر گردش خون وجود دارد، ظرف یک دقیقه 20 بار تنفس بدهید و بعد، با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید.
- اگر کودک نفس کشیدن را آغاز کرده اما همچنان بیهوش است، وی را در وضعیت بهبود قرار دهید.
1) پاسخ کودک را بررسی کنید.
یک سؤال از کودک بپرسید (مثلاً «آیا صدای مرا میشنوی؟»). بلند و واضح صحبت کنید.
با ملایمت چند ضربه به شانه او بزنید.
اگر کودک پاسخ میدهد، بدون ایجاد تغییر وضعیت در او، نیروهای امدادی را (در صورت لزوم) فرا بخوانید. هر وضعیتی را که یافتید، درمان کنید.
اگر کودک پاسخ نمیدهد، با فریاد درخواست کمک کنید و سپس گام 2 را دنبال کنید.
2) راه تنفسی را باز کنید.
یک دست خود را روی پیشانی کودک بگذارید و سر او را به آرامی به سمت عقب خم کنید.
با استفاده از نوک انگشتان خود، هرگونه انسداد آشکار را از دهان کودک خارج کنید. داخل دهان را با انگشت جستجو نکنید.
نوک انگشتان خود را زیر نوک چانه کودک بگذارید و چانه او را بالا بکشید.
3) تنفس را کنترل کنید.
با نگاه، سمع و لمس، وجود تنفس را بررسی کنید (با مشاهده، به دنبال حرکات قفسه سینه بگردید، صدهای تنفسی را سمع کنید و بازدم کودک را روی گونه خود حس کنید). این عمل نباید بیش از 10 ثانیه وقت بگیرد.
اگر کودک نفس نمیکشد، یک امدادگر را بفرستید تا با مرکز اورژانس تماس بگیرد و آمبولانس درخواست کند. احیای تنفسی را آغاز کنید.
اگر کودک نفس میکشد، بهدنبال سایر وضعیتهای تهدیدکننده حیات (مثل خونریزی شدید) بگردید. کودک را در وضعیت بهبود قرار دهید.
برنامهریزی از قبل
بسیاری از وضعیتها قابل پیشگیری هستند. شما باید پیشاپیش (ترجیحاً دست کم از 2 ماه قبل) در مورد زمان خروج برنامهریزی شده خود با پزشکتان مشورت کنید تا زمان کافی برای تجویز واکسنهایی که احتمالاً به آنها نیاز دارید، وجود داشته باشد. با این حال، حتی در مواردی که اجباراً مسافرتهای خارجی غیرمنتظره پیش میآیند، به پزشک مراجعه کنید (حداقل حفاظت بهتر از عدم حفاظت است). شما باید موارد زیر را به پزشک خود بگویید:
- کشوری که قصد مسافرت به آنجا را دارید و نیز تمام کشورهایی که در مسیر از آنها عبور خواهید کرد.
- آیا باردار هستید و یا ممکن است باردار شوید؟ (بعضی داروها در زمان بارداری مناسب نیستند).
- آیا کودکان خود را همراه میبرید؟ این مطلب به ویژه زمانی اهمیت دارد که کودک هنوز دوره کامل واکسیناسیون دوران کودکی خود را تمام نکرده باشد.
عفونتهای منتقله از راه غذا و آب
عفونتهای ناشی از مصرف غذا یا آب آلوده، یکی از شایعترین مشکلاتی است که مسافران را مبتلا میکند. با اتخاذ راهکارهای احتیاطی زیر، میتوانید خطر این عفونتها را کاهش دهید:
دستان خود را پس از استفاده از توالت و قبل از مصرف غذا بشویید
از مصرف غذایی که در جای گرم نگه داشته شده است، خودداری کنید
از خوردن سبزیجات خام، سالاد، صدف یا بستنی پرهیز کنید؛
تمام میوهها را پوست کنده میل کنید
اگر در مورد بیخطر بودن آب آشامیدنی، ذرهای شک دارید، آب را بجوشانید یا آن را با قرصهای گندزدا استریلیزه کنید و یا از آبهای آشامیدنی که در بطریهای در بسته عرضه میشوند، استفاده کنید.
تشخیص و درمان عفونت منتقله از راه غذا و آب
اختلال: اسهال مسافران
- توسط غذا یا آبی که با یکی از چندین میکروب بیماریزا آلوده شده باشد، منتشر میشود.
- تشخیص: تهوع و استفراغ، اسهال، درد شکم
- ا-قدام درمانی: جبران مایعات از دست رفته، رعایت دقیق اصول بهداشتی برای پیشگیری از انتشار عفونت، مراجعه به پزشک (در صورت پایدار شدن علایم)
اختلال: هپاتیت A
- از طریق آب یا غذای آلوده منتشر میشود. انتقال عفونت (به ویژه در موارد پایین بودن سطح بهداشت) میتواند فرد به فرد باشد. امکان حفاظت فرد از طریق واکسیناسیون وجود دارد.
- تشخیص: درد شکم، افزایش درجه حرارت بدن، زرد شدن سفیدی چشمها (یرقان) و پوست بعد از گذشت چند روز
- اقدام درمانی: مراجعه به پزشک، کاهش تب (اما استامینوفن ندهید).
- رعایت دقیق اصول بهداشتی برای پیشگیری از انتشار عفونت
اختلال: وبا
- از راه آب آلوده منتشر میشود و میتواند منجر به کاهش آب بدن تا حد کشنده شود.
- تشخیص: اسهال شدید، ضعف و کاهش آب بدن، تهوع و استفراغ
- اقدام درمانی: مراجعه فوری به پزشک، جبران مایعات از دست رفته
- رعایت دقیق اصول بهداشتی برای پیشگیری از انتشار عفونت
سایر عفونتها و اختلالات
مسافران علاوه بر عفونتهای منتقله از راه آب یا غذا، میتوانند در معرض خطر بیماریهای ناشی از حشرات و کنهها و نیز روابط جنسی محافظت نشده باشند. گامهای سادهای را باید به منظور پیشگیری از عفونت طی کرد.
بیماریهای منتقله توسط حشرات
در برخی بخشهای دنیا، پشهها ناقل عفونتهای مثل مالاریا و تب زرد هستند. دستها و پاهای خود را پس از غروب آفتاب، با ماده دافع پشه بپوشانید و زیر پشهبند بخوابید. دقت کنید که در موارد توصیه شده، داروی ضد مالاریا را مصرف کنید.
عفونتهای منتقله از راه خون
خودداری از برقراری رابطه جنسی در کشورهای خارجی و رعایت اصول اخلاقی، بیخطرترین راه برای دوری از عفونتهای آمیزشی است.
هر اقدامی که طی آن پوست سوراخ شود نیز میتواند با خطر عفونت همراه باشد. از انجام خالکوبی، طب سوزنی یا سوراخ کردن بدن در خارج از کشور خودداری کنید.
سعی کنید از انجام تزریقات یا اقدامات درمانی جراحی یا دندانپزشکی پرهیز کنید اما اگر ناگزیر هستید، درخواست کنید که تجهیزات موردنظر استرلیزه شوند.
اگر به تزریق خون نیاز دارید، دقت کنید که خون کنترل شده مورداستفاده قرار بگیرد.
تشخیص و درمان بیماریمنتقله ازحشراتو از راه خون
بیماری: هپاتیت B و C
- هر دوی این انواع، انتشار جهانی دارند. راههای انتشار عبارتند از: رابطه جنسی محافظت نشده، استفاده از سوزن یا سرنگ مشترک، آسیبهای ناشی از فرو رفتن سوزن در بدن، تزریق خون آلوده، به کار بردن تجهیزات طبی، دندانپزشکی، خالکوبی یا سوراخکننده که به اندازه کافی استرلیزه نشده باشند.
- تشخیص: میتواند نشانه فوری نداشته باشد. از دست دادن اشتها، احساس ناراحتی در شکم، تهوع و استفراغ، گاهی یرقان (زرد شدن پوست/ سفیدی چشمها)
- اقدام درمانی: مراجعه فوری به پزشک، جبران مایعات از دست رفته، رعایت دقیق اصول بهداشتی به منظور پیشگیری از انتشار عفونت
بیماری: لایم
-از طریق کنههای آلوده منتقل میشود. شواهدی به نفع انتقال فرد به فرد وجود ندارد.
- تشخیص: سفتی گردن، تب، سردرد شدید
- اقدام درمانی: مراجعه فوری به پزشک، کاهش تب
بیماری: مالاریا
- این انگل توسط نیش پشههای آلوده منتقل میشود. داروهای ضدمالاریا را باید طبق دستور مصرف کرد.
تشخیص: تب، سردرد
- اقدام درمانی: مراجعه فوری به پزشک، کاهش تب
بیماری: هاری
- یک عفونت ویروسی جدی است که از طریق گاز گرفتگی توسط سگ، خفاش یا جانوران آلوده دیگر منتقل میشود. واکسیناسیون برای کارگرانی که در شرایط شغلی پرخطر کار میکنند، قابل انجام است.
- تشخیص: سردرد، تب، تحریکپذیری، ترس (بهویژه از آب)، تشنج و هذیانگویی (دلیریوم)، پاکسازی فوری و کامل زخم
- اقدام درمانی: مراجعه فوری به پزشک بزاق بیمار سرایتدهنده است؛ دستکش و ماسک بپوشید و وسایل آلوده را بسوزانید.
بیماری: تب زرد
- این بیماری ویروسی در اثر نیش پشههای آلوده منتقل میشود. واکسیناسیون قابل انجام است.
- تشخیص: سردرد و تب، یرقان (زرد شدن پوست/ سفیدی چشمها)، میتواند تا خونریزی از بینی، لثه و رودهها پیشرفت کند.
- اقدام درمانی: مراجعه فوری به پزشک، کاهش تب
اهداف
کمک به برطرف شدن گرفتگی و درد
گرفتگی عضلانی در پا
1) به بیمار کمک کنید تا بایستد و وزن خود را روی جلوی پا اعمال کند.
2) پس از رفع اولین گرفتگی، قسمت مبتلای پا را ماساژ دهید.
اهداف
کمک به برطرف شدن گرفتگی و درد
گرفتگی عضلانی در ساق
1) زانوی بیمار را به حالت مستقیم درآورید و پای او را نگه دارید.
2) انتهای پا را به سمت ساق خم کنید تا عضلات ساق کشیده شوند و سپس، موضع را ماساژ دهید.
اهداف
کمک به برطرف شدن گرفتگی و درد
گرفتگی عضلانی در ران
1) به بیمار کمک کنید تا دراز بکشد. برای رفع گرفتگی عضلانی در پشت ران، اندام پایینی را بلند کنید و زانو را به حالت مستقیم درآورید. در مورد گرفتگیهای عضلانی جلوی ران، زانو را خم کنید.
2) اندام پایینی را نگه دارید و قسمت مبتلای عضله ران را با انگشتان خود، به ملایمت اما محکم ماساژ دهید تا درد ساکت شود.
اسهال و استفراغ میتوانند با هم یا بهطور مجزا روی دهند. هر دو وضعیت منجر به از دست رفتن مایعات حیاتی و نمکها از بدن میشوند و میتوانند به کاهش آب بدن منتهی شوند. وقتی این دو وضعیت با هم رخ میدهند، خطر کاهش آب بدن افزایش پیدا میکند و به ویژه در شیرخواران، کودکان خردسال و سالمندان میتواند بسیار جدی باشد.
هدف اصلی درمان، کمک به بازگرداندن مایعات و نمکهای از دست رفته است. در اکثر موارد، دادن آب کفایت میکند اما نوشیدنیهای قنددار بدون گاز (در صورتی که در دسترس باشند) ایدهآل هستند. روش دیگر آن است که به آب یا آب پرتقال رقیق شده، نمک (یک قاشق چایخوری در لیتر) و شکر (5-4 قاشق چایخوری در لیتر) اضافه کنید.
اهداف
اطمینان خاطر دادن به بیمار
جبران مایعات و نمک از دست رفته
احتیاط!
اگر در مورد وضعیت بیمار نگران هستید (بهخصوص اگر اسهال و استفراغ پایدار هستند)، با یک پزشک تماس بگیرید.
1) اگر بیمار در حال استفراغ است، به او اطمینان خاطر بدهید. پس از استفراغ، یک پارچه گرم و نمدار به وی بدهید تا صورت خود را پاک کند.
2) مقدار زیادی مایع به بیمار بدهید تا آهسته و مکرر، جرعهجرعه از آن بنوشد.
3) اگر اشتهای بیمار برگشت، در 24 ساعت اول فقط غذاهای بدون ادویه و سهلالهضم به او بدهید.
فرمانتور دستگاهی است که شرایط بهینه را برای رشد میکرو ارگانیسمها مثل قارچ و باکتری و مخمر فراهم میکند. میکرو ارگانیسمها در این شرایط خاص، بهتر و بیشتر رشد وفعالیت خواهند کرد. استفاده از فرمانتور به میکرو ارگانیسمها این امکان را میدهد که پیش از انتقال به مرحلهی تولید بیش از ده نسل رشد کنند. با اضافه کردن مخمرها تحت محیط بسته ای بر روی مواد کربوهیدراتی عمل فرمانتاسیون توام با حرارت و فشار صورت گرفته و تولید و ایجاد الکل می گردد .با این دستگاه میتوان پارامترهای محیطی از جمله pH، دما و فوم را مدام کنترل کرد. در صورت به هم خوردن تعادل محیط رشد میکرو ارگانیسم، دستگاه با هشدار دادن اپراتور را از تغییر نامناسب شرایط آگاه میکند.
تاریخچه فرمانتور
مراحل تخمیر هزاران سال قبل شناخته شده است. اما عمدتا در آن زمان از گلوکز موجود در میوه های مختلف، دانه ها و قارچها جهت تولید الکل استفاده می شد که بعدا به مصرف انسان می رسید. در گذشته از باکتریها جهت تخمیر انگور استفاده می شد. باکتریها قند موجود در انگور را مورد مصرف قرار می دادند و تولید الکل و دی اکسید کربن می کردند. برای افزایش مقدار الکل موجود در مشروب مقداری شکر می افزودند. هدف اصلی استفاده از فرمانتور در گذشته تولید مشروب به روش صنعتی بود که با گذشت زمان و پیشرفت علم جهت ساخت ترکیبات مفید مورد استفاده قرار گرفت.
فرمانتور ها به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
·فرمانتورهای آزمایشگاهی
.فرمانتورهای صنعتی
اجزای اصلی فرمانتور شامل موارد زیر است:
1. وسل (Vessel)
2. هیتر
3. موتور
4.پانل (Panel)
5.ترنس میتر (Transmitter)
۶.صفحهی نمایش (Monitor)
اجزای تشکیل دهنده فرمانتور آزمایشگاهی به نام Minifor :
-پایه صفحه تنظیم و اندازه گیری (panel)
-ظرف تخمیر همزن
-کنترل کننده دما- کنترل کننده و اندازه گیری pH
-تنظیم کننده و اندازه گیری ورودی هوا
خروجی هوا تلقیح و مجرای نمونه برداری
پمپ Peristalticو برنامه نرم افزاری کامپیوتر جهت کنترل فرایند تخمیر
• تولید مواد اکتیو ، انواع داروها و واکسنها برای دستیابی به درمان بسیاری از انواع بیماریها (به خصوص هپاتیت، ایدز و سرطان)
• تولید انواع سرمهای مختلف
• تولید سموم ( مثال : زهر دیفتری به روش کشت معلق در فرمانتور)
استفاده از فرمانتور در پروژه های تحقیقاتی نظیر:
• تولید DNA پلاسمیدی جهت ایمن سازی با واكسن ژنی در فرمانتور به روش تخمیر پیوسته با كنترل میزان اكسیژن حل شده و pH
• مقایسه تولید بتاكاروتن توسط كپك (Blakeslea trispora) در فرمانتورهای پانزده لیتری همزن دار و هفتاد و پنج لیتری ایرلیفت
• دست یابی به روش تولید انبوه واكسن شاربن علامتی در فرمانتور
• و ...
منابع:
1. موحدی، ع.، میهن پور، م.، محمد پور، ن.، مهدی، س. و م. ح. انصاری فر. تولید زهر دیفتری به روش کشت معلق در فرمانتور. موجود در اینترنت: http://www.irantox.org/db/magh.asp?id=96
2. Anonymous, 2002. Minifor laboratory fermentor. Available on Internet at: http://www.sky.cz/ lambda/fermentor.html
3. Wischik, M. 1998. What is a fermentor?. Available on Internet at: http://www.wischik. com/marcus/essay/biotek3.html
• تولید ارتیروپویتین، آلفا اینترفرون و استرپتوکیناز و ... در انسیتو پاستور ایران
آنتی بیوتیک ها (مانند پنیسیلین)
]]>
تشخیص
ممکن است موارد زیر وجود داشته باشند:
برآمدگی یا تورم در دیواره شکم یا کشاله ران که وقتی بیمار به حالت تخت دراز میکشد، ممکن است از بین برود.
احساس کشش یا مرده درد در شکم یا کشاله ران
درد در شکم یا کشاله ران
استفراغ
اهداف
اطمینان خاطر دادن به بیمار
تسکین ناراحتی بیمار
درخواست کمک پزشکی
احتیاط!
سعی نکنید قسمت متورم را به داخل فشار دهید و به بیمار هم اجازه انجام این کار را ندهید. این عمل میتوانند خطر آسیب دیدن روده را افزایش دهد.
به بیمار دارویی ندهید و او را از خوردن، نوشیدن و سیگار کشیدن منع کنید چون ممکن است در بیمارستان به بیهوشی عمومی نیاز داشته باشد.
1) اگر بیمار درد دارد، به وی کمک کنید تا بنشیند و چند بالش یا بالشتک فراهم کنید تا بیمار با تکیه به آنها، در وضعیتی که احساس راحتی بیشتری میکند، قرار گیرد.
2) یک پزشک فرا بخوانید و یا در صورت شدید بودن درد، با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید.
3) در زمانی که منتظر رسیدن کمکهای پزشکی هستید، همچنان به بیمار اطمینان خاطر بدهید. تا رسیدن نیروهای امدادی، علایم حیاتی (سطح پاسخدهی، نبض و تنفس) را کنترل کنید.
آپاندیسیت
التهاب آپاندیس:
(آپاندیسیت) به ویژه در کودکان شایع است. علایم آن عبارتند از: درد (که اغلب در مرکز شکم شروع میشود و به قسمت پایینی سمت راست شکم منتقل میشود)، استفراغ، بوی بد دهان و تب. اگر آپاندیس پاره شود، پریتونیت بروز میکند. درمان آپاندیسیت عبارت است برداشتن فوری آپاندیس با جراحی.
اهداف
تسکین درد و ناراحتی بیمار
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
1) بیمار را آرام کنید و در صورتی که تنفس، مشکلدار است، وی را (به چیزی) تکیه دهید. اگر بیمار در حال استفراغ کردن است، یک ظرف به او بدهید.
2) یک کیسه آب گرم پیچیده در یک حوله در اختیار بیمار قرار دهید تا آن را روی شکم خود بگذارد.
مورد خاص
بیمار دچار قطع تنفس
یک ضربه به قسمت بالایی شکم میتواند پیوستگاه عصبی موضعی را بیحس کند و یک مشکل تنفسی گذرا به نام «قطع تنفس» ایجاد کند. برای درمان این بیمار، به او کمک کنید تا بنشیند و لباسهای او را در محل قفسه سینه و کمر شل کنید. بیمار باید خیلی زود بهبود پیدا کند.
3) اگر درد شدید است یا با تب و استفراغ همراهی دارد، با یک پزشک تماس بگیرید. به بیمار دارویی ندهید و او را از خوردن، نوشیدن و سیگار کشیدن منع کنید چون ممکن است به بیهوشی عمومی نیاز داشته باشد.
( بخش زایمان و مشکلات طبی در کمکهای اولیه)
شایعترین نوع گلودرد، یک احساس خشن یا «دردناک» است که در اثر التهاب ایجاد میشود. این مشکل، اغلب نخستین نشانه سرفه یا سرماخوردگی است و معمولاً در عرض 2-1 روز برطرف میشود. یک وضعیت جدیتر به نام التهاب لوزه، وقتی روی میدهد که لوزهها (که در پشت حلقه قرار گرفتهاند) در اثر باکتری یا ویروس دچار عفونت شوند. لوزهها قرمز و متورم میشوند و ممکن است زخم یا لکههای سفیدی از چرک قابل مشاهده باشد. عمل بلع ممکن است مشکل شود و غدد موجود در زاویه فک، ممکن است بزرگ و دردناک شوند.
اهداف
تسکین درد
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
1) مقدار زیادی مایع و نوشیدنی به بیمار بدهید تا درد تسکین پیدا کند و جلوی خشک شدن گلو گرفته شود.
2) به یک بیمار بزرگسال میتوان 2 عدد قرص استامینوفن یا ضددردهای خودش را داد. در مورد کودکان، دوز توصیه شده از شربت استامینوفن (نه آسپیرین) را میتوان تجویز کرد.
3) اگر شک دارید که بیمار دچار التهاب لوزه شده است، به او توصیه کنید تا در اسرع وقت به یک پزشک مراجعه کند.
اهداف
تسکین درد
اطمینان حاصل کنید که بیمار به یک دندانپزشک مراجعه خواهد کرد.
1) به یک بیمار بزرگسال میتوان 2 عدد قرص استامینوفن یا ضددردهای خودش را داد. در مورد کودکان، دوز توصیه شده از شربت استامینوفن (نه آسپیرین) را میتوان تجویز کرد.
2) بیمار را آرام کنید. دراز کشیدن دندان درد را بدتر میکند، از بیمار بخواهید که به چند بالش تکیه دهد.
3) به منظور تسکین درد، یک کیسه آب گرم پیچیده در یک حوله به بیمار بدهید تا روی صورت خود نگه دارد و یا یک گلوله پنبهای لوله شده آغشته به روغن سیر به او بدهید تا روی دندان مبتلا نگه دارد.
4) به بیمار توصیه کنید تا در اسرع وقت به دندانپزشک خود مراجعه کند.
اهداف
تسکین درد
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
1) به یک بیمار بزرگسال میتوان 2 عدد قرص استامینوفن یا ضددردهای خودش را داد. در مورد کودکان، دوز توصیه شده از شربت استامینوفن (نه آسپیرین) را میتوان تجویز کرد.
2) بیمار را آرام کنید. به او یک منبع گرما مثل کیسه آب گرم که دورش حولهای پیچیده شده است بدهید تا پهلوی گوش مبتلای خود نگه دارد. اگر بیمار روی تخت دراز بکشد، درد بدتر میشود. او را به بالش تکیه دهید.
3) به بیمار توصیه کنید که پزشک خود را ملاقات کند. اگر از وضعیت بیمار نگران هستید (خصوصاً اگر بیمار کودک است)، با یک پزشک تماس بگیرید.
احتیاط!
اگر ترشح، تب یا کاهش شنوایی شدید وجود دارد، با پزشک تماس بگیرید.
مورد خاص
مسافرت هوایی اگر گوش درد در مسافرت هوایی بروز کند، به بیمار کمک کنید تا با ایجاد «صدای طق» در گوشهایش، فشار هوا را در آنها یکسان کند. به او توصیه کنید که با دهان باز آب دهان خود را قورت دهد؛ راه دیگر آن است که به او بگویید دهان خود را ببندد، بینی خود را محکم بگیرد و از طریق بینی «فین کند» اگر این اقدامات فایدهبخش نبود، به بیمار اطمینان خاطر بدهید که با فرود آمدن هواپیما و کاهش فشار هوای داخل گوش میانی، درد نیز برطرف خواهد شد.
تشخیص
ممکن است موارد زیر وجود داشته باشد:
تنفس افزایشیافته
تنش عضلانی که منجر به سردرد، درد پشت و احساس فشار در قفسه سینه میشود.
نگرانی و ترس بینهایت از مرگ
لرزیدن، عرق کردن و خشکی دهان
سرعت نبض بالا و گاه تپش قلب
اهداف
از بین بردن علل آشکار (حمله) هراس
کمک به بیمار برای بازیابی کنترل بر خود
احتیاط!
به صورت بیمار سیلی نزنید.
سعی نکنید بیمار را مهار کنید.
1) سعی کنید علت ترس را کشف کنید و آن را از بین ببرید. بیمار را به یک محل ساکت ببرید. به او اطمینان خاطر بدهید واگر قبلاًاز این وضعیت مطلع نشده است، به وی توضیح دهید که دچار حمله و هراس شده است.
2) بیمار را تشویق کنید که آرامتر نفس بکشد. اگر بیمار دچار افزایش تنفس شده است، به وی توصیه کنید که در داخل یک پاکت کاغذی تنفس کند تا علایماش کنترل شوند (مبحث « تنفس افزایشیافته » را ببینید). تا زمان بهبود بیمار، در کنار او بمانید. به او توصیه کنید که به پزشک مراجعه کند.
تشخیص
ممکن است موارد زیر وجود داشته باشند:
سابقه دیابت؛ بیمار میتواند شروع حمله «افت قند» را تشخیص دهد.
ضعف، غش یا گرسنگی
تپش قلب و لرزش عضلانی
رفتار یا اعمال عجیب و غریب؛ بیمار ممکن است منگ یا مهاجم بهنظر برسد.
عرق کردن و پوست خیس و سرد
نبض میتواند تند و قوی باشد.
بدتر شدن سطح پاسخدهی
کارت هشداردهنده دیابت، ژل گلوکز، قرص یا یک سرنگ محتوی انسولین در وسایل شخصی بیمار
اهداف
بالا بردن مقدار قند خون در اسرع وقت
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
هشدار!
اگر اختلال هوشیاری وجود دارد، چیزی برای خوردن یا نوشیدن به بیمار ندهید.
اگر بیمار بیهوش است، راه تنفسی را باز و تنفس را کنترل کنید؛ آماده باشید تا در صورت لزوم، احیای تنفسی و ماساژ قفسه سینه را آغاز کنید (مبحث « اقدامات نجاتدهنده حیات » را ببینید). اگر بیمار نفس میکشد، وی را در وضعیت بهبود قرار دهید. با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید. علایم حیاتی (سطح پاسخدهی، نبض و تنفس) را کنترل و ثبت کنید .
1) به بیمار کمک کنید تا بنشیند یا دراز بکشد. یک نوشیدنی قنددار، چند حبه قند، شکلات یا یک غذای شیرین دیگر به او بدهید؛ راه دیگر آن است که اگر بیمار ژل گلوکز خود را همراه دارد، به او کمک کنید تا آن را مصرف کند.
2) اگر بیمار سریع پاسخ داد، غذا و نوشیدنی بیشتری به او بدهید و اجازه دهید تا زمانی که احساس بهتر شدن پیدا میکند، استراحت کند. حتی اگر بیمار احساس میکند که بهطور کامل بهبود یافته است، به او توصیه کنید که به پزشک خود مراجعه کند. اگر وضعیت بیمار بهبود پیدا نکرد، سطح پاسخدهی را کنترل کنید و علل ممکن دیگر را جستجو کنید.
تشخیص
پوست گرم و خشک؛ نبض و تنفس سریع
(بوی) تنفس میوهای یا شیرین و تشنگی شدید
در صورت عدم درمان، خوابآلودگی و سپس، بیهوشی.
اهداف
فراهم کردن شرایط انتقال فوری بیمار به بیمارستان
1) با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید. اگر بیمار بیهوش است، وی را در وضعیت بهبود قرار دهید.
2) علایم حیاتی (سطح پاسخدهی، نبض و تنفس) را کنترل و ثبت کنید .
در این وضعیت، بدن نمیتواند مقادیر کافی انسولین (ماده شیمیایی که تنظیم سطح قند [ گلوکز ] خون را بر عهده دارد) تولید کند. در نتیجه، قند در خون تجمع مییابد و سبب افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) میشود. مبتلایان به دیابت شیرین باید سطح قند خون را به کمک رژیم غذایی و قرصها یا تزریقات انسولین کنترل کنند؛ انسولین خیلی زیاد یا قند بسیار کم، میتواند به افت قند خون (هیپوگلیسمی) منجر شوند. نمودار زیر، به شما امکان میدهد که این وضعیت را مقایسه کنید. اگر یک بیمار شناخته شده مبتلا به دیابت، ناخوش بهنظر میرسد، به او قند بدهید. این عمل، افت قند خون را به سرعت اصلاح میکند و ضرر چندانی هم در افزایش قند خون ندارد.
تشخیص
احساس چرخش
امکان وجود تهوع و استفراغ
اهداف
برطرف کردن علایم
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
1) به بیمار توصیه کنید که در یک وضعیت راحت نشسته یا درازکش قرار بگیرد و هرگونه تغییر در وضعیت او را مدنظر قرار دهید. از او سؤال کنید که آیا پیش از این، دچار حملات سرگیجه شده بود یا خیر.
2) اگر بیمار داروهای خاصی همراه دارد که جهت سرگیجه یا تهوع تجویز شدهاند، به او توصیه کنید که آنها را مصرف کند؛ ممکن است لازم باشد که به بیمار کمک کنید تا دارویش را مصرف کند.
3) اگر بیمار خیلی زجر میکشد یا میخواهد پزشک بر بالینش حاضر شود، با یک پزشک تماس بگیرید. تا رسیدن پزشک، در کنار بیمار بمانید و هرگونه تغییر در وضعیت او را مدنظر قرار دهید.
تشخیص
افزایش درجه حرارت بدن
رنگپریدگی (در ابتدا)
احساس «لرز» (سیخ شدن موها، لرزیدن و به هم خوردن دندانها)
پوست داغ و برافروخته و عرق کردن (دیرتر)
سردرد
دردهای «تیز و گنگ» عمومی
اهداف
پایین آوردن تب
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
احتیاط!
اگر در مورد وضعیت بیمار نگران هستید، با یک پزشک تماس بگیرید.
1) بیمار را در یک وضعیت خنک و راحت (ترجیحاً در بستر با یک پوشش نازک) نگه دارید. مقدار زیادی نوشیدنی خنک و خوشمزه به او بدهید تا مایعات بدن که از راه عرق کردن از دست رفتهاند، جایگزین شوند.
2) به یک بیمار بزرگسال میتوان 2 عدد قرص استامینوفن یا ضددردهای خودش را داد. در مورد کودکان، دوز توصیه شده از شربت استامینوفن (نه آسپیرین) را میتوان تجویز کرد.
اهداف
برگرداندن تنفس به حالت طبیعی
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
1) به بیمار توصیه کنید که آرام بنشیند و تا زمانی که میتواند نفس خود را حبس کند.
2) اگر سکسکه پایدار شد، به بیمار توصیه کنید که یک پاکت کاغذی (نه پلاستیکی) روی بینی و دهان خود قرار دهد و به مدت چند دقیقه در داخل آن تنفس کند.
3) اگر سکسکه بیش از چند ساعت طول کشید، باید برای مشورت با یک پزشک تماس بگیرید.
تشخیص
نشانهها بسته به عامل آغازگر و شخص (مبتلا) متفاوت هستند. ممکن است یک یا چند تا از علایم زیر وجود داشته باشند:
بثورات قرمز خارشدار یا نواحی برجسته پوستی (کهیر)
خسخس و اشکال در تنفس
درد شکم
اسهال و استفراغ
اهداف
ارزیابی شدت واکنش آلرژیک
درمان علایم (در صورتی که خفیف باشند).
در صورت لزوم، درخواست کمک پزشکی
هشدار!
اگر بیمار دچار زجر تنفسی یا اشکال در تنفس است، با مرکز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست کنید.
1) علایم و نشانههای بیمار را ارزیابی کنید و از او بپرسید که آیا میداند مبتلا به آلرژی است یا خیر.
2) تمام علایم را درمان کنید و به بیمار کمک کنید تا داروهایی را که همراه دارد، مصرف کند.
3) به بیمار توصیه کنید که با پزشک خود قرار ملاقات بگذارد. اگر ذرهای در مورد وضعیت بیمار نگران هستید، خودتان باید با یک پزشک تماس بگیرید.